WIE HAD DAT GEDACHT

WIE HAD DAT GEDACHT

De MSCI All-Country World Index, met de totale beurswaarde over de gehele wereld, heeft net een historisch record hoogte aangetikt. De S&P 500 is, in de vorige maand alleen al, met 7% omhoog. De CBOE implied volatility index (VIX), een angstbarometer, is tot dusver in 2017 met liefst 27% gekelderd. De VIX van de i-Shares iBoxx High Yield Corporate Bond ETF, een angstbarometer voor meer speculatieve bedrijven, staat het laagst in 2 jaar. De FTSE 100 van de Londense beurs, is, sinds Brexit, al 17% gestegen. Leven we dus in een wereld met nulrisico op kortere termijn?

De financieele markten trekken zich op kortere termijn weinig aan van mogelijke doemscenario’s, die voorlopig nog niet aan de orde lijken.  Naarmate de onzekere politieke wolken boven Europa wegtrekken en de rente niet veel stijgt of zelfs daalt, dan komen achtergebleven aandelenmarkten, zoals die van Europa en de Opkomende Markten, weer meer in trek. Met de laagste rente in 5000 jaar en een liquiditeitsverschaffing (QE) van de Centrale Banken, die nagenoeg nog steeds op volle toeren draait, moet het geld ergens naar toe.  Het proces van ‘normalisering’ van de rentetarieven wordt enkel met de mond beleden, maar geen enkele beleidsmaker wil het feest in activa voorlopig bederven. Beter ‘te laat’ dan te vroeg, is de redenering, omdat het wereldwijde deflatiespook nog steeds rondwaart. Bovendien hebben de Centrale Banken, met $ 13000 miljard aan opgekochte activa, voornamelijk obligaties, op hun balansen, er belang bij, dat een eventuele vermindering van monetaire stimulering gepaard gaat met een zo weinig mogelijke markt-schokken. Zou dat echt lukken?

Meestal gaat het pas echt mis, als men gelooft, dat er geen vuiltje aan de lucht is. Men verwacht, dat een nieuw tijdperk is aangebroken en dat de kans op verlies uiterst onwaarschijnlijk wordt geacht. De ene na de andere zwartgallige Goeroe valt van zijn voetstuk en waarschuwingen worden alom in de wind geslagen. Beleggings-veteraan Jeremy Grantham van GMO (huidig belegd vermogen: $ 80 miljard), wiens beleid vooral rekening houdt met de uiteindelijke tendens van ‘terugkeer naar het gemiddelde’ (mean reversion) voorspelde de top van de hausse in Japan in 1989, alsmede de top van de technologie-hausse in 2000, maar was in beide gevallen 3 jaar ‘te vroeg’. Bijna 75% van zijn beleggers wilden de boot echter niet ‘missen’ en zochten hun heil elders. In Maart, 2009, tijdens de Financieele Crisis, was zijn advies, tegen alle scepsis in, om aandelen grootscheeps in te slaan, omdat de waarderingen in 20 jaar nog nooit zo goedkoop waren geweest. In de laatste 12 maanden werd hij echter weer veel voorzichtiger en GMO werd prompt beloond met het vertrek van een derde van het belegd vermogen, omdat hij geen gelijke tred hield met ‘de markt’. Het zal de gemiddelde belegger niet gemakkelijk afgaan om de gebruikelijke kuddegeest te ontlopen!

De Opkomende Markten lijken dit keer beter voorbereid op een crisis dan die in 1997, toen het beheer van hun deviezenreserves zoveel te wensen overliet. Toch is hun schuld in buitenlandse valuta’s, voornamelijk Dollars, sinds 2009, met 50% gestegen, zonder noemenswaardige risicodekking. Stel je voor, dat de Dollar, om welke reden dan ook, nog populairder zou worden! De geestdrift over Grondstoffenprijzen is trouwens langzaam aan het wegebben, wat hun liquiditeit in het gedrang brengt. Corruptie teelt natuurlijk wierig (Shell: die verduivelde e-mails toch…):

https://www.globalwitness.org/en/press-releases/new-leaked-emails-put-shell-centre-billion-dollar-bribery-scheme-involving-some-most-powerful-officials-nigeria/

Ook de excessieve schuld van China kan niet langer in de doofpot worden gestopt. Als percentage van haar economie, is die nu hoger dan die van Zuid-Korea, net voor de crisis van 1997, en bijna op het niveau van die van Japan, voordat de bom barstte in 1989. Decennia van pijn en deflatie volgden. Om de draaimolen aan de gang te houden, is er steeds meer schuld nodig, wat natuurlijk niet is vol te houden. Zelfs in een land met zoveel staatsbemoeienis, lijkt een ‘zachte landing’ een ijdele hoop. De People’s Bank of China (PBOC) lijkt op een evenwichtskunstenaar zonder vangnet. China kampt immers met een overgewaardeerde valuta, kapitaalvlucht, een schaduwbanksysteem vol met riskante beleggingsproducten, die aan de basis liggen van de handel in duizenden miljarden Renminbi (RMB) van de banken onderling (interbank markt) , en een oceaan van oninbare vorderingen. Ondertussen is de rente over kortlopende krediettransacties zonder onderpand (unsecured overnight lending) opgelopen tot een 2-jarig hoogtepunt. Zou een systeemcrisis echt wel onder controle kunnen worden gehouden? Hoelang is een politiek systeem vol te houden, dat brood en spelen belooft zonder democratische inspraak, nu het een en ander spaak dreigt te lopen?

Overigens staan met name de internationale energie- en onroerend goed-maatschappijen op de tocht, als de kredietkosten onverhoopt niet meer ‘eeuwig’ laag zouden blijven. Bij Amerikaanse bedrijven alleen al, is de bedrijfsschuld met sprongen gestegen naar een historisch hoogtepunt van 150% van hun bedrijfswinst. Het is nu al zo, dat de winst van 10% van de bedrijven hun kredietkosten niet dekt (IMF). Meer dan ooit, zal er toch een manier moeten worden bedacht om de economische groei wat te verhogen. Dan pas is de oplossing van talloze kredietproblemen in zicht. Het zal niet meevallen en zal enkele jaren vergen, voordat het zover is, waarschijnlijk dankzij fiscale maatregelen (belastingverlagingen). Verder lijkt het ergste achter de rug, wat betreft de lage deelname aan het Amerikaanse arbeidsproces (labor participation rate): in de laatste 30 jaar is die deelname onder 65-plussers al verdubbeld (van 10 naar 20%). Verder lijkt de vrees voor automatisering ongegrond. Technologie heeft, historisch gezien, altijd de productiviteit verhoogd en heeft ook op den duur gezorgd voor een voortdurende uitbreiding van het aantal arbeidsplaatsen in allerlei sectoren.

Het financieele evenwicht wordt vaak verstoord, als zich iets voordoet uit onverwachte hoek, zoals financieele instellingen, die bankje spelen (schaduwbanken). Momenteel lijkt Home Capital Group (Toronto), een grote hypotheekverstrekker, ernstige liquiditeitsproblemen te ondervinden. Talloze financieele aardschokken worden veroorzaakt door het nemen van excessieve risico’s met geleend geld in de onroerend goed-sector. Zowel Canada als Australie hebben te maken met een gigantische bubbel in onroerend goed in de grote steden, terwijl de schulden van huishoudens ten opzichte van hun beschikbare inkomen al enige tijd het hoogst is van alle OECD-landen. Hypothecaire kredietverstrekkers lijden nu eenmaal aan chronisch geheugenverlies, zodra het onroerend goed betreft! Maar in Japan, die wellicht de voorloper is voor de rest van de wereld, hebben ze het geweten: de index van huizenprijzen in Tokyo staat sinds de top in 1989, dus 28 jaar later, nog steeds 60% lager.

Er is ook niets veranderd aan het vooruitzicht van aanhoudende deflatie en overcapaciteit, ondanks de tijdelijke, opgepompte activa-inflatie. De grondstoffenprijzen, met name ook de landbouwprijzen in het algemeen en graanprijzen in het bijzonder, zijn de laatste 9 jaar in een meedogenloze neergaande trend:

http://www.macrotrends.net/2534/wheat-prices-historical-chart-data

De volgende sector, die dit aan den lijve ondervindt, is die van de diensten (services). Overal is bijvoorbeeld de inkrimping van de detailhandel en die van financieele tussenpersonen in volle gang, naarmate de internet die rol nu massief overneemt. Ook de crisis in kantoorgebouwen staat pas in de kinderschoenen. Talloze bedrijven hebben reeds een eigen bureau voor hun werknemers afgeschaft!

Verder moeten het populisme, nationalisme en protectionisme binnen de perken worden gehouden door de kans op recessie op de lange baan te schuiven. De rijken, met hun activa, worden weliswaar steeds rijker, maar op den duur zal de Staat wel een manier vinden om daar een stokje voor te steken. Ondertussen blaft de driftig-tweetende President Trump harder dan hij bijt en raken de beurzen eraan gewend om hem niet te letterlijk te nemen. Hij gaat er prat op, dat hij onvoorspelbaar is. Hij laat iedereen in het ongewisse over zijn werkelijke bedoelingen, maar dat is nu eenmaal ‘de kunst van het zaken doen’:

http://uk.businessinsider.com/the-art-of-the-deal-donald-trump-leadership-2017-1/#this-includes-making-the-most-of-controversy-and-drama-6

Tegelijkertijd zingen de Europese populisten al een toontje lager, want niemand wil de schok van het einde van de EU en de Eurozone op zijn geweten hebben. Brexit is immers onverwacht in de schoot geworpen van een Premier, die er eigenlijk niet voor voelde. Het gooien van deze knuppel in het hoenderhoek brengt al genoeg economische onzekerheden met zich mee en de gemiddelde kiezer is geneigd om genoegen te nemen met de ‘veilige’ gevestigde orde, zolang wat extreme slogans van de protestpartijen worden overgenomen. De razende meute, die gebukt gaat onder een dalende koopkracht, wil gehoord worden, maar niet noodzakelijkerwijs een revolutie. Er valt bijna geen zinnig woord te zeggen over het verloop van het Brexit-drama, omdat niemand zich enige voorstelling kan maken van wat er op het spel staat. Groot-Brittannie was een hele belangrijke speler in de EU en haar vertrek kan veel meer ontketenen, dan men nu voor mogelijk houdt.

https://fullfact.org/europe/uk-eu-trade/

Was populisme slechts een boze droom en een wespensteek? Vrijhandel, open grenzen, globalisering en multiculturalisme zijn tegenwoordig toch niet meer weg te denken? Bovendien lijkt de wereldwijde verstedelijking (urbanisatie) een onomkeerbare zaak, wat het populisme niet in de kaart speelt (Trump en Le Pen kregen slechts 5% van de stemmen in respectievelijk New York en Parijs, maar 40% van Londen stemde wel op Leave EU). Of kraakt het systeem juist in zijn voegen, als een Emmanuel Macron President kan worden van Frankrijk zonder een partij en zonder enige volksvertegenwoordigers? Of is het hoofdzakelijk immigratie, waar de schoen wringt? En zo ja, is dat misschien tijdelijk en overkomelijk, net zoals rassenscheiding, kolonisatie en het gemis van vrouwenkiesrecht? Elke generatie past zich uiteindelijk aan, als er sprake is van overmacht en bekrompen fanatici sterven op den duur uit.

Europa houdt zichzelf waarschijnlijk voor de gek, als ervan uitgegaan wordt, dat de Europese cultuur, na vele honderden jaren, over enkele decennia nog kan overleven. Niets is eeuwig. Het begon druppelsgewijs na de Tweede Wereldoorlog, toen immigratie op gang kwam, vanwege het arbeidstekort tijdens de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog. Europa zou nog steeds Europa blijven, met of zonder integratie van desnoods de tweede of derde generatie van deze landverhuizers. Inmiddels heeft Europa kennelijk zoveel schuldgevoel over haar eigen verleden, dat de gehele wereld nu welkom is en de vluchtelingenstroom van miljoenen (alleen al 1 miljoen Syrische asielzoekers in de afgelopen 5 jaar) blijkt onstuitbaar te zijn geworden. Tenslotte heeft Europa een beslissende hand gehad in het omverwerpen van bepaalde regimes in naam van de mensenrechten. Uitbreiding van democratie scheen immers een lofwaardig streven. Maar de reeks van onbedoelde gevolgen houdt in, dat Europese waarden en tradities, over niet al te lange tijd, op losse schroeven zouden kunnen komen te staan. Wie had dat gedacht. Misschien krijgt Europa nu een koekje van eigen deeg na de gewelddadige verovering en onderwerping van de halve wereld in de afgelopen 400 jaar. En niet te vergeten de ‘export’ van Europeanen naar alle uithoeken der aarde, gedurende die tijd! Dreigt Europa het geloof in zichzelf te verliezen, net op het moment, dat de eigen landsgrenzen beschouwd worden als achterhaald?

Vandaar dat 30-jarige Amerikaanse Treasuries op de langere termijn de absolute winnaars zullen blijven. De Amerikaanse Treasury is een van de meest conservatieve instellingen ter wereld, wie ook aan het politieke roer staat. Er is geen betere veilige haven voor het Grote Geld, vooral vanwege het huidige rendement (2.95%). Naarmate de internationale vergrijzing zich voortzet, zal de vraag van internationale pensioenfondsen en verzekeraars alleen maar blijven toenemen om hun lange termijn verplichtingen af te stemmen. Als die rendementen verder dalen, na onvermijdelijke onderbrekingen, zullen hun waarderingen weer omhoog gaan.

Maar ook fysiek GOUD ($ 1238.00 /oz.) mag niet onvermeld blijven als essentieel onderdeel van een vermogen. Vergeet niet, dat sinds het hoogtepunt van $ 1923.00 in 2011, dus na 6 jaar, Goud nog steeds 35% lager staat, terwijl de S&P 500 index is verdubbeld en huizenprijzen fenomenaal zijn gestegen. Verder is de Goudprijs nu weliswaar 29 maal zo hoog als in 1971, toen de Goudkoppeling werd verbroken, maar ondertussen zijn schuld en basisgeld (monetary base) over de gehele wereld explosief de pan uitgerezen. Goud is dus een verzekering, die niet mag ontbreken, ongeacht de dagprijs en ondanks het feit, dat inflatie (nog) in geen velden of wegen is te bekennen. Wie weet, waar men zijn toevlucht in zoekt bij de volgende ‘echte’ crisis. Wie had dat gedacht!

MEDEDELING: Er zijn nu 3 soorten lidmaatschap. Welk lidmaatschap past bij u? Leden kunnen profiteren van extra, mogelijk winstgevende, informatie via o.a. een reeks van regelmatige pamfletten. Van harte welkom bij de club! Velen onder u zijn al 10 jaar of langer trouwe volgers. Zie hiernaast voor nadere gegevens.

DIEDERIK SCHMULL                                                                          3 Mei, 2017

Westcliff-On-Sea, U.K.