DE RACE TEGEN DE KLOK
De tijd dringt. De vergrijzing is inderdaad een race tegen de klok. De nadelige demografische trends in de ontwikkelde landen, maar ook in landen zoals China, werpen hun schaduw steeds duidelijker vooruit. De inkrimping van het aantal mensen van werkende leeftijd (15 tot 64) en vooral van het aantal mensen met hoge consumptiebehoeften (20 tot 45), afgezien van plotselinge epidemieen of oorlogen, zal haar uitwerking op de maatschappij niet missen. Zullen economische groei, inflatie en rente structureel laag blijven, met als gevolg dat stagnatie, deflatie, superlage rente en algemene verarming, vrij snel gemeengoed worden? Excessieve schuld als percentage van de wereldeconomie en sectorbrede overcapaciteit lijken immers voorlopig ook nog eens veel hoger te kunnen worden. Blijf gerust wonen, waar u ervan geniet, maar wordt het niet hoog tijd om die hypotheek op uw onroerend goed zo snel mogelijk af te lossen? Goed slapen is belangrijk! Bereidt u zich voor op een daling van 50% in de huizenprijzen in de komende 10 jaar?
Allereerst moeten de Amerikaanse Dollar en de recente beurscorrectie niet onbesproken blijven. Maar een oordeel over een valuta is eigenlijk een slag in de lucht, omdat er tientallen factoren een rol kunnen spelen. In ieder geval is het altijd raadzaam om zich in te dekken ('hedging'), ook al kost dat geld, mits men ook bereid is om in een andere valuta, waarin men belegt, te denken. De praktijk wijst uit, dat, over een langere periode, de kosten van hedging niet opwegen tegen het beleggingsresultaat, dat uiteindelijk behaald wordt.
Het kan best zijn, dat de daling van de Dollar ten opzichte van de Euro nog niet voorbij is, maar opvallend is wel, dat bijna iedereen nu negatief is op de Dollar. Dan is zoiets op een gegeven moment in de markt verdisconteerd. Op korte termijn lijkt de Euro kwetsbaar, maar men kan met een technische interpretatie van een chart vaak alle kanten op. Toch is een Euro/Dollar van beneden 1.00 over een jaar wel degelijk een mogelijkheid, als de neergaande trend sinds 2008 wordt bevestigd (zie hieronder):
Tegelijkertijd is de Amerikaanse 'Net International Investment Position' (NIIP), wat de waarde aangeeft van haar externe financieele activa tegenover haar verplichtingen, verslechterd. Bovendien is het buitenlandse belang in Amerikaanse aandelen en obligaties sinds de crisis van 2008 aanzienlijk gestegen. Zou een eventuele verandering in die situatie, zoals een beurscorrectie, de reden kunnen zijn voor een verdere daling van de Dollar? Of zal, met name, de Zwitserse Nationale Bank, met $ 90 miljard in Amerikaanse aandelen, misschien haar aanmerkelijke winst binnenhalen? Of was dat juist de hoofdreden van de 'vrije val' op 5 Februari j.l., de grootste beurscorrectie in 2 jaar, naast de massieve liquidatie van het record aan effectenkrediet (margin accounts)? Zo'n belang moet immers in 1 keer op de markt worden gegooid om 'front-running' te voorkomen (verkopen vooruitlopend op de verkooporders).
Verder is de Chinese RMB gekoppeld aan de Dollar en bestaat er misschien wel een 'geheime' overeenstemming over een zwakkere Dollar om zodoende de langverwachte en gevreesde devaluatie van de Renminbi in goede banen te leiden! Er zijn zoveel verschillende krachten aan het werk, waardoor een renteverschil of een betalingsbalansoverschot of tekort een ondergeschikte rol zouden kunnen spelen. Maar het rendement van kortere Treasuries is nu hoger dan het gemiddelde dividendrendement van Amerikaanse aandelen! Wie weet, zullen de wereldwijde kapitaalstromen dan toch weer opeens de richting van de Dollar opgaan. Het voorspellen van valuta's lijkt op een mijnenveld.
Als men wakker ligt van valuta-perikelen, dan moet men niet beleggen in vreemde valuta's. Men kan wel een mening hebben op langere termijn. De toekomst van de Euro, zonder een echte fiscale unie, zonder een betekenisvol gemeenschappelijk depositogarantiestelsel en zonder 'solidaire' en risicoloze Euro-obligaties als 'veilige haven', is op den duur erg wankel. Tja, Noord-Europeanen zitten daar niet zo mee, want men gokt erop, dat zij, als de Eurozone ooit uitelkaar zou vallen, opeens zo'n 30% rijker worden vanwege een revaluatie ten opzichte van de Euro van hun nieuwe of 'oude' valuta. Maar is de kans niet groot, dat de pijn van het eventueel rampzalig opbreken van de Eurozone, met lastige deviezencontroles, dan juist wordt verdeeld onder alle 19 lidstaten? Denk maar eens aan TARGET2:
Ookal is het verleidelijk om de relatief snelle vergrijzing en de daarmee gepaard gaande bevolkingsdaling in de wereld te negeren, de aandelen-, obligatie- en onroerend goedmarkten zullen wel degelijk aanstonds met deze opzienbare ontwikkeling steeds meer rekening houden. Het percentage mensen van 65 jaar en ouder in Nederland, Belgie en de rest van de Europese Unie bedraagt reeds 18% tot 19%, wat sinds 1960, door het lage geboortecijfer en de steeds stijgende levensverwachting (verdubbeld in de laatste 150 jaar), met sprongen is gestegen. Nederland kent al 8 'krimpregio's', waar woningen worden gesloopt om plaats te maken voor parken om de leegstand op te vangen.
In Duitsland, de hedendaagse economische drijfkracht van de Europese economie, na in de jaren '90 'de zieke man van Europa' te zijn geweest door de prijzige hereniging van West en Oost, is het percentage ouderen reeds 22% en zullen er, in 2019, ondanks de migratiegolf, minder mensen zijn beneden de 30 dan mensen boven de 60!
In Italie, Frankrijk en Spanje is het percentage ouderen tussen 19% en 21%. Dit percentage zal zich, binnen nauwelijks 60 jaar, nog eens kunnen verdubbelen naar 30%, ondanks eventuele voortgaande immigratie van vooral moslims, die kinderrijk zijn en alcoholgebruik ontmoedigen.
In Japan, dat immigratie ('infiltratie van niet-Japanners') vrijwel onmogelijk maakt, is dat percentage nu al bijna bereikt: 26%. Over slechts 40 jaar, zou 40% van de Japanse bevolking boven de 65 jaar kunnen zijn, bij een ook nog 30% lager bevolkingsaantal. Als deze ontwikkeling zich voortzet, dan zou er van de totale Japanse bevolking van 127 miljoen, volgens de Tohoku universiteit, nog maar 1 kind overblijven in het jaar 4205. Het spook van een imploderende maatschappij doemt op!
Zo is het bergdorp Echigo Yuzawa in de Japanse Alpen, slechts een uur van Tokio vandaan, een waarschuwend verhaal van een mogelijke toekomst, die ons te wachten staat: het staat bekend om zijn warmwaterbronnen ('onsen') en de skisport. De tijd lijkt echter te hebben stilgestaan sinds het hoogtepunt van de hausse in onroerend goed en aandelen in 1989. Vele winkels zijn dichtgetimmerd en de meeste restaurants zijn alleen in het weekend geopend. Huizenprijzen staan 95% lager dan 25 jaar geleden en de leegstand van huizen en flats is 75%. Eigenaren zijn bereid om eventuele kopers te betalen!
Toch moet men voorzichtig zijn met het naar de toekomst doortrekken van een bepaalde ontwikkeling. Het is best mogelijk, dat de bevolkingsdaling geen neergaande spiraal vertoont, maar afvlakt tot een bepaald niveau, welke misschien wel eens positief zou kunnen zijn voor het welzijn van de overblijvende bevolking. Verder is een groeiend bevolkingsaantal geen garantie voor meer welvaart. Waarschijnlijk heeft China's mensonterend beleid van 1 kind tussen 1979 en 2015 (36 jaar!), behoudens enkele uitzonderingen, ervoor gezorgd, dat het land een grote economische sprong voorwaarts kon maken in tegenstelling tot India, waar een geboorteregeling nooit van de grond kwam.
Overigens werd in China, gedurende de afgelopen 2000 jaar, kindermoord, vooral van dochters, door de vingers gezien. Daarom zijn er nu 30 tot 40 miljoen meer mannen dan vrouwen, wat een reeks van ongelofelijke conflictsituaties met zich meebrengt:
De bevolking in Amerika, Canada en Australie is, ondanks een laag geboortecijfer, nog relatief jong, vooral vanwege immigratie. Het percentage ouderen is nu rond 16%. Dit komt de economische groei voorlopig ten goede. Maar de tegenstand tegen immigratie, vooral van een onbeperkt aantal familieleden ('chain migration'), neemt toe, terwijl illegale immigratie veel harder wordt aangepakt dan vroeger. De bouw van een kostbare muur langs de Mexicaanse grens wordt overwogen. Een amnestieverlening aan de 11 miljoen illegale Amerikaanse immigranten (3,4% van de totale bevolking, waarvan 66% reeds meer dan 10 jaar in het land verblijft), wat onder President George W. Bush werd bestudeerd, is nu een heter politiek hangijzer dan ooit tevoren. Er zijn in de laatste 10 jaar jaarlijks gemiddeld 300,000 personen het land uitgezet, waar meestal een tijdrovende rechtszaak aan voorafgaat. Door de achterstand bij de rechtbanken, zijn thans meer dan 500,000 personen in hechtenis in afwachting van de deportatie-uitspraak van een rechter.
Er zijn echter belangrijke, goedbedoelende, beleidsmakers, die juist een daling van de wereldbevolking van 50% tot 95% nastreven in het belang van de mensheid in de toekomst. Geen enkel middel zou wel eens kunnen worden geschuwd! Dat verklaart de aanhoudende oorlogszucht onder bepaalde leden van de heersende elite:
De 94-jarige Henry KISSINGER, die nu adviseur is van President TRUMP, na vroeger adviseur te zijn geweest van President NIXON tijdens de oorlog in Vietnam, stelde onlangs bijvoorbeeld, dat een preventieve kernaanval tegen NOORD-KOREA niet uitgesloten moet worden:
' The temptation to deal with it with a pre-emptive attack is strong and the argument is rational'
De vergrijzende bevolking stelt niet alleen de economie voor enorme uitdagingen, maar heeft ook tot gevolg, dat de maatschappij geconfronteerd wordt met aan hoge leeftijd gerelateerde kwalen zoals de ongeneeslijke ziekte van Alzheimer en andere vormen van dementie. Het risico van het kwijtraken van de weg en het verlies van herkenning van familie en vrienden wordt steeds groter, naarmate de gemiddelde leeftijd stijgt. Al naar gelang de diagnose, die overal verschilt, zijn 3,5% tot 12% van de sterfgevallen te wijten aan dementie, wat rond 2050 zou kunnen verdrievoudigen. De belangrijkste doodsoorzaak in Engeland is nu dementie, niet meer hart- en vaatziekten. Stel eens voor, dat men ergens zit, zonder enig idee van waar en waarom men daar is en dat alles, waar men mee vertrouwd was, plotseling in een zwart gat verdwijnt!
En dan de pensioencrisis, die op ons afkomt! De huidige werkende generatie zal tot de ontdekking komen, dat het bedje op de oude dag niet is gespreid. Men kan de crisis een tijdje voor zich uitschuiven door de pensioenleeftijd te verhogen, maar het bestaande pensioenstelsel is eenvoudigweg niet vol te houden met een dalende werkende bevolking en met de lage beleggingsrendementen van tegenwoordig. Na de recente beurshausse lijken die rendementen weer enigszins op het goede spoor, maar bij de volgende crisis op de beurs van minus 50%, waarna de rentes weer zullen instorten en zelfs weer negatief zullen kunnen worden, dan wordt men pas goed met de neus op de feiten gedrukt. Er is voor ieder persoon op leeftijd een gemiddeld pensioenbedrag van minstens 500,000 Euro nodig om dat pensioen uit te blijven betalen.
Maar in de meeste landen zijn hier geen extra middelen voor en worden de pensioenvoorzieningen gefinancierd via een omslagstelsel, wat spaak loopt bij een inkrimpend bevolkingsaantal. Zullen de Centrale Banken, uit wanhoop, uiteindelijk, met de steun van de volksvertegenwoordiging, door een wetswijziging, het gevaarlijke 'echte' helikoptergeld, wat totaal verschillend is van 'kwantitatieve verrruiming' (QE), van stal halen? Dan zou de GOUDPRIJS pas echt exploderen! Maar in dat geval zou democratie weinig kans hebben om te overleven, want autocratie zou dan toeslaan, vaak gepaard gaande met een staat van beleg en deviezencontroles, net zoals reeds het geval is in 49 landen (Freedom House):
Daarom is de vraag naar veilig papier met lange looptijden ('duration') met een beetje rendement, waar een tekort aan is, van de kant van pensioenfondsen en verzekeraars, met hun tienduizenden miljarden, zo gigantisch. Een risicoloos rendement van 3% op 30-jarige Amerikaanse Treasuries lijkt dan uiterst aantrekkelijk. Dat is hetzelfde rendement als dat van een 30-jarige staatsobligatie van Italie! Het rendement van de 30-jarige Franse staatsobligatie, om maar wat te noemen, is slechts 1.77%! Vele, totaal illiquide, 50-jarige en 100-jarige obligaties, van veel mindere kwaliteit, zijn nu al ver overtekend, vanwege de honger naar een beetje opbrengst. Door het onorthodoxe monetaire beleid is er sprake van een totaal onjuiste prijsbepaling in de markt van schijnbaar riskante activa.
Men kan gerust stellen, dat het zogenaamd meest riskante deel van de rendementscurve in Treasuries, namelijk de langere eind, vertegenwoordigd door de i-Shares 20+ Year TREASURY Bond ETF (TLT), met een verwacht dividendrendement van 2.53%, wel eens de veiligste plek ter wereld zal worden voor langere termijn beleggingen:
Opvallend is, dat het rendement van Treasuries sinds de jaren '90 veel meer is gedaald, met een dienovereenkomstige waardestijging, dan dat van bedrijfsobligaties (de 'spread'). Dat komt, omdat Treasuries worden beschouwd als veel veiliger (de overheid kan belasting heffen, een bedrijf kan dat niet), maar ook als veel meer verhandelbaar ('liquide'), wat een premie verdient. Verder is er een steeds grotere wereldwijde kapitaalstroom richting Treasuries gegaan, vooral na de financieele crisis in Azie (1997) en de kredietcrisis (2008). Opeens bleken hypotheekobligaties, bijvoorbeeld, allesbehalve veilig! Bovendien ontbreekt het andere staatsobligaties aan de ruggesteun van een machtige militaire overheid met een onafhankelijke rechtspraak. Treasuries zijn in de laatste decennia dus steeds unieker en schaarser geworden, ookal omdat die als onderpand worden vereist voor het internationale kredietsysteem en de meer dan $ 1 quadriljoen(!) aan derivaten. Zonder onderpand, geen krediet.
Beleggers moeten het oog gericht houden op een mogelijke rendementsdaling van nog eens 1% of meer in langere Treasuries. Dat lijkt op den duur onvermijdelijk in het licht van de vergrijzing en van de overcapaciteit in alles. Dat zou de waarderingen van Treasuries omhoog stuwen en de 35-jarige opgaande markt in hun waarderingen bevestigen. Slechts enkelen zien dat nu nog in, want de meesten hebben het weer over het definitieve einde van die hausse in obligaties, na 5 maanden van stijgende obligatierendementen.
Alsof de groei en de inflatie van de jaren '60 en '70 ooit zouden kunnen terugkeren! Uitgesloten. Elke inflatiestijging is tijdelijk, zeker van looninflatie, gezien de opkomst van robot-automatisering en kunstmatige intelligentie (AI). Men zal zich juist gelukkig prijzen, als men een vaste baan heeft of krijgt! Volgens McKinsey, zouden er door de technologie, tegen 2030, honderden miljoenen banen kunnen verdwijnen, waarvan 236 miljoen in China, 120 miljoen in India, 73 miljoen in Amerika, en zelfs 17 miljoen in Duitsland. De wereld is totaal aan het veranderen. Overal is het juist deflatie en uitverkoop, wat de klok slaat (Amazon!). Een normalisering van rentestanden ('beautiful normalisation')? Vergeet het maar! Anders wordt de nieuwe voorzitter van de Federal Reserve, Jerome Powell, die benoemd is door President Trump, door hem afgeblaft.
Net zoals al gebeurd is bij de Japanse staatsobligaties (JGB's)! Japan is de wereld, in dit opzicht, ver voor. Het rendement van de 10-jarige JGB is in de laatste 28 jaar gedaald van 7.59% naar 0.08%, na tijdelijk nog minus 0.29% te zijn geweest, ondanks de grootste staatsschuld, als percentage van de economie, ter wereld. Excessieve schuld betekent immers steeds minder snelheid van de geldsomloop, minder groei en lage inflatie, mogelijk deflatie. Daarom hebben de JGB's, gedurende die afgelopen periode, veel beter gepresteerd dan de Nikkei 225 aandelenindex, ondanks de grootscheepse aandelen-opkoop van de Bank of Japan (BOJ). Dat staat nu uitgerekend ook te gebeuren in Amerika, na de reusachtige beurshausse van de afgelopen 9 jaar. In tegenstelling tot de algemene mening, zullen de waarderingen van 30-jarige Treasuries in de komende 5 jaar veel meer stijgen dan welke andere beleggingsklasse ook, vooral als de volgende recessie zich aandient.
MEDEDELINGEN: Er zijn nu 5 soorten lidmaatschap. Welk lidmaatschap past bij u? Leden kunnen profiteren van lunches en/of borrels (de volgende vindt op Vrijdag, 9 Maart a.s. plaats), persoonlijke beleggingsadviezen en extra, mogelijk winstgevende, informatie via een reeks van regelmatige PAMFLETTEN en belangrijke artikelen. Van harte welkom bij de club! Velen onder u zijn al 10 jaar of langer trouwe volgers. Zie hiernaast voor nadere gegevens.
RIVA-LUNCH en/of BORREL op Vrijdag, 9 MAART, 2018:
komt u ook gezellig bij ons aanschuiven? Reserveer nu!
Zie hiernaast voor nadere gegevens.
DIEDERIK SCHMULL 7 Februari, 2018 Westcliff-On-Sea, ESSEX, U.K.
===
