DOORGEDRAAID
De technologische ontwikkelingen op het gebied van algoritmes (‘algo’s) en kunstmatige intelligentie (artificial intelligence - ‘AI’), volgen elkaar tegenwoordig zo snel op, dat men zich terecht kan afvragen of die nog onder controle kunnen worden gehouden. Misschien zijn de algo’s al doorgedraaid, terwijl de wereld zich nog van geen kwaad bewust is. Daar zou je stil van worden, want dat zou catastrofaal kunnen aflopen.
Die arme algo’s zijn toch zo geprogrammeerd, dat die precies doen, wat er van hen verwacht wordt? Maar stel je eens voor, dat zij ervoor moeten zorgen, dat aandelen alleen maar blijven stijgen? En dat zij eigenschappen gaan vertonen van bovenmenselijk verstand, waardoor de mens overgeleverd wordt aan een totaal onzekere toekomst? De ontwikkeling van robot-automatisering is immers exponentieel (volgens de wet van Moore), waardoor de kans, dat iets, wat over 100 jaar ooit zou kunnen gebeuren, nu al plaatsvindt, terwijl de mens dat nog nauwelijks in de gaten heeft:
Momenteel wordt nog slechts 10% van de dagelijkse aandelenhandel in Amerika bepaald door fundamentele beleggers. Robots (‘bots’) maken in de financieele markten dus nu al de dienst uit. Is fundamentele aandelenanalyse slechts een nevenattractie?
Als financieele markten daardoor doordraaien en elke vorm van terughoudendheid dreigen te verliezen, dan staat de wereld een nog grotere waanzin van euforie te wachten dan de Nederlandse tulpengekte (1636 - 1637), de Mississippi bubbel (1716 - 1720) en de Zuidzee bubbel (1719 - 1720), bij elkaar! Zodra de beloofde gouden bergen uitblijven, volgt de ineenstorting en een structurele, decennia-lange, economische depressie net als toen. Alles is mogelijk, als men zijn gezond verstand verliest.
Ondertussen draait de S&P 500 index op volle toeren en heeft nu een veel hogere stand bereikt dan de voorspellingen van de meest optimistische beleggingsstrategen. Beleggingsstrategen blijven achter de feiten aanhollen, omdat de markten zich nergens van schijnen aantrekken. Voor professionele beleggers is het bijzonder pijnlijk om deze ongelofelijk sterke markt te missen. De meeste particuliere beleggers, die in 2017 netto-verkopers zijn geweest van beleggingsfondsen en ETF’s, krijgen het gevoel in het stof te bijten en zouden wel eens, net op het funeste onjuiste moment, massaal naar de aandelenmarkten kunnen terugkeren. Als iedereen hoopt op een stap terug in een opgaande markt, dan komt dat vaak niet uit. De S&P 500 index, na een stijging van 14% tot dusver in 2017, heeft nu bijna de langste periode achter de rug ooit, zonder een teruggang van 3%:
Sinds het begin van de S&P 500 index in 1928, is er sprake geweest van een gemiddeld jaarlijks rendement van 10% (7% na aftrek van inflatie), waarvan de helft bestond uit dividendrendement. De samenstelling van de index werd regelmatig aangepast. Het kapitalistische systeem, vooral in Amerika, trotseerde, tijdens die 89-jarige periode, een reeks van recessies, oorlogen en faillissementen. Algo’s zouden daarom kunnen concluderen, dat de beurs gewoon een loterij is zonder nieten, waardoor de kans groter wordt, dat de grootste aandelenbubbel ooit, nog voor ons ligt. De teruggang daarna wordt dan pas echt gevaarlijk.
Ondertussen is de nieuwe generatie van supercomputers (‘quantum computing’), die een miljoen-maal sneller zijn dan de huidige en niet meer gebaseerd zijn op tweetallige berekeningen, zoals 1 en 0 (‘bytes’), niet meer ver weg. Computers met quantum bits (‘qubits’), kunnen hele ingewikkelde berekeningen aan, waardoor een draagbare super-mini-computer binnen ieders bereik zou komen te liggen:
Dit betekent, dat men straks het idee zou kunnen krijgen, dat de wereld voorgoed is veranderd en bezig is om een grote technologische sprong vooruit te maken. De, aan computers gekluisterde, studiebollen (‘nerds’), lijken de wereld nu mede te beheersen. Staan we aan de vooravond van een van de meest opwindende periodes van de 21ste eeuw met ongekende economische groei en productiviteitsstijging? Zoiets spreekt pas goed tot de verbeelding! Bij een recente rondvraag (Bloomberg) onder 89 economen, was er niemand, die een economische recessie voorspelt in de komende 3 jaar! Geen wonder, dat deze opgaande markt pas zou kunnen eindigen, als er sprake is van algehele euforie en als iedereen doorgedraaid is.
Natuurlijk beleeft de wereld in 2017 de sterkste synchronische economische groei van de afgelopen 10 jaar. Volgens het IMF, blijven slechts 6 van de 192 landen achter bij de verwachtingen. Het optimisme over een historisch langere economische cyclus is niet van de lucht. De recente, zoveelste, superstimulering van China (‘credit impulse’), net voor het 19de Nationale Congres van de Chinese communistische partij, lijkt nog groter te zijn geweest dan tijdens de Grote Financieele Crisis in 2009. De meeste economen twijfelen er nu niet aan, dat hogere inflatie slechts een kwestie van tijd is. Wat zal het een schok worden, als dat weer niet uitkomt. Want de gigantisch gestegen wereldschuld, die rekent op koopkrachtverlies van het geld, zou de wereld dan op haar kop kunnen zetten.
Maar de meeste Centrale Banken hebben toch duidelijk te kennen gegeven, dat de teugels van het monetaire beleid zullen worden aangetrokken, ondanks de ‘te’ lage inflatie? De wereldeconomie lijkt, 8 jaar na de Grote Financieele Crisis, zodanig te zijn verbeterd, dat men openlijk durft te spreken over een normalisering van het rentebeleid en de inkrimping van de opgeblazen balansen der Centrale Banken. Vooralsnog schijnen de markten te geloven, dat het een en ander wel los zal lopen en dat dit geen chaos zal veroorzaken. Het kan ook zijn, dat de geloofwaardigheid van Centrale Banken al zodanig is gedaald, dat de markten zonder meer aannemen, dat het bij loze woorden blijft. Wie wil een recessie riskeren? Zo’n recessie was het directe gevolg van 16 van de 19 rentestijgingen in de afgelopen 100 jaar.
Vele financieele deskundigen houden daarom toch hun hart vast. Normalisering van het monetaire beleid, net zoals het afkicken van middelen waaraan men verslaafd is, gaat gepaard met ontwenningsverschijnselen. Bovendien kan de afhankelijkheid nog tientallen jaren aanhouden. Direct stoppen (‘Cold Turkey’) kan leiden tot een economische depressie. Toch is de druk enorm, vooral van de Bank of International Settlements (BIS), de bank van de Centrale Banken, om het in ieder geval te proberen.
Stephen ROACH (ex-econoom van Morgan Stanley): Centrale Banken worden niet geacht om populariteitswedstrijden te winnen:
De kans is echter groot, dat alle goede voornemens voor normalisering, niet kunnen worden omgezet in daden. De wereld is immers al 10 jaar gewend geweest aan nul- of negatieve rente, terwijl er tienduizenden miljarden aan gelden ‘uit het niets’ werden en nog worden geschapen. De superstimulering van de ECB slaat bijvoorbeeld alles. De opkoop van obligaties is 7 maal zo groot geweest als de uitgifte daarvan (naar 40% van het Bruto Nationaal Product van de Eurozone)! Bij de Bank of Japan was dat 3 maal zoveel (maar toch naar 90% van het Japanse BNP) en bij de FED, die daarmee ophield in 2015, is de opkoop nooit groter geweest dan de uitgifte (naar 20% van het Amerikaanse BNP). De beperkte obligatiemarkt in de Eurozone was nooit geschikt voor QE, maar het werd destijds doorgedrukt. Als normalisering van het monetaire beleid echter mislukt, dan betekent dat een erkenning van ernstige onmacht. Dan zal men rekening moeten houden met een monetair beleid, dat niet meer onder controle is te krijgen.
Zie pagina 4:
Er is al een verschijnsel alom van angst ‘om de boot te missen’. Dat zou reusachtig toenemen, als normalisering nog lang op zich zou laten wachten. De vlucht in ‘vaste activa’ is dan niet meer te stuiten en een herhaling van 1929 ligt dan voor de hand en het daaropvolgende debacle ook. Want niemand denkt toch, dat de verhandelbaarheid van activa eeuwig is? Als het vertrouwen omslaat in zelfversterkend wantrouwen, dan zal men alleen kunnen handelen volgens afspraak, mits de markt nog geopend is. Bij het begin van de Eerste Wereldoorlog, vanaf Juli, 1914, was de New York Stock Exchange, bijvoorbeeld, zelfs gedurende 4 maanden, gesloten.
Ondertussen zijn alle activa, zeker in verhouding tot het beschikbare inkomen, opgeblazen tot peperdure hoogten, terwijl de vermogensongelijkheid in de wereld nog nooit zo groot is geweest. Dat is een politieke tijdbom. Hebben de monetaire machthebbers werkelijk het lef om de markten een flinke draai om de oren te geven, zoals ex-FED directeur Paul Volcker in 1981, die, door middel van een rentestand van 20%, de inflatie de nek wist om te draaien van 14.8% (Maart, 1980) tot onder de 3% (1983)? Of zal de democratie verder aan banden moeten worden gelegd, zoals in China en Rusland allang is gebeurd? Geen bindende referenda meer en geen verkiezingen meer met tientallen partijen. Bij schijnbaar extreme meningen, is dan automatische ontzegging van het stemrecht of zelfs hechtenis te verwachten.
De meeste waarnemers geloven nog steeds, dat het monster van structurele deflatie voorgoed is verslagen. Men droomt weer van de terugkeer van de loon- en prijsspiraal van 50 jaar geleden ondanks alle demografische, technologische en globaliserings-argumenten voor het tegendeel. De internationale krediet-explosie, met China voorop, heeft geleid tot een overcapaciteit van alles en daarom wacht een economische depressie mettertijd juist rustig zijn beurt af. Bovendien was de reeele rente - de rente na aftrek van inflatie - sinds 2011 weliswaar negatief, maar de trend was toch opwaarts gericht. Zo’n opwaartse trend is uiteindelijk funest voor inflatie-gevoelige beleggingen, dus de Centrale Banken zijn een bij voorbaat verloren strijd aangegaan. Alle opgeblazen zeepbellen zullen barsten. De desillusie zal groot zijn, want de bezittende klasse met, voornamelijk, geleende activa, voelde zich net zo rijk.
Die bezittende klasse zou hetzelfde lot kunnen ondergaan als die in Parijs, tijdens de 18 maanden in de 18de eeuw, toen geld, ongedekt door iets tastbaars, schijnbaar ‘uit het niets’, de huizenprijzen 20-maal omhoog stuwde (de ‘Mississippi Bubbel’). Een economische depressie en een politieke revolutie waren het gevolg:
Het doet er trouwens niet toe als sommige Centrale Banken hun onzinnig monetair beleid van ‘kwantitatieve verruiming’ (QE) zouden blijven voortzetten, eventueel met echt ‘helikoptergeld’, want dan zal hun geld als betaalmiddel geleidelijk worden geweigerd, met ruilhandel als gevolg. Wie weet, is de prijs van Bitcoin dan $ 100.000, voordat het 90% daalt en verdwijnt.
De geschiedenis leert ons, dat de ‘door de zure appel heen bijten’ - mentaliteit van landen, zoals o.a. Amerika, Canada, Nederland, Duitsland, Zwitserland en Groot-Brittannie, ervoor zorgt, dat zoiets dergelijks nooit zal plaatsvinden.
Een dergelijke crisis zou het uiteenvallen van de Eurozone en de Europese Unie bespoedigen, want Noord-Europa zou weigeren om op te draaien voor het faillissement van Zuid-Europa. Het geduld om een politiek project vol te houden kent zijn grenzen. Europa’s kleine geheim (‘dirty secret’) is het aantal bankleningen, die in gebreke zijn (‘non-performing’, NPL’s) ter waarde van duizenden miljarden. De toekomst van de Euro blijft onzeker, zolang Noord-Europa niet te vinden is voor de onderlinge verdeling van staatsschuld en een gemeenschappelijk depositogarantiestelsel. De verdere integratie van Euroland lijkt onwaarschijnlijker dan ooit. De aanhoudende kapitaalvlucht van Zuid- naar Noord-Europa (Target2 euro-transacties) spreekt boekdelen. Een daadwerkelijke onafhankelijkheid van Catalonie (20% van het BNP van Spanje), waardoor de Spaanse staatsschuld als percentage van haar economie omhoog zou springen, zou deze trend aanzienlijk versterken. Heeft het vrije kapitaalverkeer binnen Europa zijn langste tijd achter de rug?
Voor grotere beleggers, is het daarom meer dan ooit zaak, om het vermogen internationaal te spreiden. Men moet steeds meer rekening houden met het ondenkbare. Overheden zullen weer hun toevlucht moeten nemen tot maatregelen om kapitaalstromen aan banden te leggen. Als de wankele Conservatieve minderheidsregering in Groot-Brittannie ten val wordt gebracht en wordt vervangen door het links radicale Labour, dan is de terugkeer van het regiem van kapitaalrestricties onvermijdelijk. Die waren in 1979, onder Premier Thatcher, afgeschaft, na liefst 32 jaar van kracht te zijn geweest!
Daarom blijven Amerikaanse Treasuries en Amerikaanse Dollars, waarvan de markten altijd geopend zullen blijven, onverminderd de voorkeur te verdienen bij elke vermogensallocatie, tegelijk met wat Fysiek Goud, onder eigen beheer en niet op naam van een financieele instelling. Bij de volgende crisis zal negatieve rente zich als een vlammend vuur uitbreiden, wat niets anders is dan een onethische strafheffing over zuur verdiend spaargeld. Dit laatste zou in Amerika politiek zeer explosief zijn en daardoor in mindere mate plaatsvinden dan in Europa met haar veel groter Sociaal Geweten.
MEDEDELING: Er zijn nu 5 soorten van lidmaatschap. Welk lidmaatschap past bij u? Leden kunnen profiteren van lunches en/of borrels en extra, mogelijk winstgevende, informatie via o.a. een reeks van regelmatige PAMFLETTEN. Van harte welkom bij de club! Velen onder u zijn al 10 jaar of langer trouwe volgers. Zie hiernaast voor nadere gegevens.
HET RIVA-EVENEMENT:
Komt u ook aanschuiven bij de RIVA BELEGGERSLUNCH en/of BORREL
op Vrijdag, 10 November a.s.? RESERVEER NU! Zie Blog voor nadere gegevens.
DIEDERIK SCHMULL 19 October, 2017 Westcliff-On-Sea, ESSEX, U.K.
===
