HET WORDT TOUWTREKKEN!

HET WORDT TOUWTREKKEN!

Wie trekt er aan het langste eind tijdens het verzet tegen verdere globalisering en open grenzen? Of is een meer nationalistisch beleid niet echt het einde van de wereld? Kan de uitbesteding van werk aan landen met lagere lonen hand in hand gaan met een passend antwoord op de huidige onvrede over de gevestigde orde? De geschiedenis leert, dat de soep nooit zo heet wordt gegeten als die wordt opgediend. In ontwikkelde democratische landen zijn radicale maatregelen voorlopig nog onderhevig aan de noodzakelijke tegenwichten (‘checks and balances’) van de verschillende bestuursorganen. Daarom moet men niet te hard van stapel lopen bij de huidige groei van het Westerse populisme.

Zou de economische groei ooit kunnen aantrekken? De kiezers zijn immers uitzinnig van woede vanwege de 10-jarige stagnatie in de groei van hun beschikbare inkomen, wat de helft is van het gemiddelde van de laatste 50 jaar. De wereld is immers een ‘dorp’ geworden en werknemers moeten zich staande houden tegenover de concurrentie van de gehele wereld. Toch zullen politici daarop moeten reageren.

Daarom is het te verwachten, dat er in de komende jaren, naast verregaande belastingverlagingen, koste wat het kost, aanzienlijk meer nadruk zal worden gelegd op investeringen op het gebied van vooral infrastructuur en defensie. De jaarlijkse reeele economische groei in Amerika van zo’n 2% sinds 2009, kan misschien, over enkele jaren, 1%+ hoger uitkomen, naarmate productiviteit en werkgelegenheid verbeteren. Zoiets gebeurt vaak net op het moment, dat bijna iedereen hogere groei uitsluit, na jaren van teleurstelling. Maar toch is zoiets op korte termijn nog niet aan de orde en er zijn talloze economische en geopolitieke haken en ogen.

De deelname aan het Amerikaanse arbeidsproces (labor participation rate) is op een 17-jarig laagtepunt aanbeland, maar de Babyboomers hebben verzuimd om voldoende te sparen, waardoor velen gedwongen zijn om na hun 65ste door te werken. Die oudere groep gaat juist steeds meer aan de slag, welke trend nog wordt versneld, naarmate de pensioengerechtigde leeftijd verder wordt verhoogd. Dat zou de groeivertragende, demografische trend van steeds minder jonge werkkrachten, vanwege de Baby-bust, enigszins kunnen tegengaan. Momenteel zijn er, in Amerika, 3 werkloze mannen, voor elke ‘officieele’ werkloze, die niet worden meegeteld. Bovendien is het aantal werkende vrouwen sinds 2000 aan het dalen en is nu gelijk aan dat van 30 jaar geleden. Tegelijkertijd is het aantal van jonge volwassenen, dat nog bij hun ouders woont, het hoogst in 75 jaar!

Het grootste gedeelte van de globalisering in fabricage is trouwens al achter de rug. Er is juist allang sprake van meer ‘onshoring’, het in eigen beheer houden van fabricage, niet in het minst vanwege het falen van vele buitenlandse projecten, waardoor de vermeende kostenvoordelen teniet werden gedaan. Fabricage, als percentage van de economie, is in de laatste 20 jaar in de OECD (35 landen) nagenoeg gehalveerd van 22% naar 10 tot 14%, een absoluut minimum. Duitsland, met haar hoogwaardige en specialistische fabricage, vormt hierop een uitzondering (23% van haar BNP, na 20 jaar onveranderd). Sinds 2010, is er echter sprake van enige verbetering, doordat het Midden- en Kleinbedrijf in Amerika, wat verantwoordelijk is voor 60% van de banencreatie, haar marktaandeel heeft kunnen vergroten door technologie-efficiency.

Ondertussen is het natuurlijk wel zo, dat miljoenen fabrieksarbeiders, die vroeger  $25.00 per uur verdienden, nu betrokken zijn bij wisselvallig ploegenwerk van $12.00 per uur bij bedrijven als Walmart, als ze geluk hebben. Vandaar de verontwaardiging onder de aanhang van Trump. Tenslotte hadden al die handelsverdragen, zoals de North American Free Trade Agreement (NAFTA), in wezen tot gevolg, dat Amerikaanse maatschappijen hun investeringen in het buitenland fors opschroefden. Van 1992 tot 2002, bedroegen de directe buitenlandse investeringen (‘FDI’) in Mexico $ 124 miljard tegenover slechts $ 23 miljard tussen 1983 en 1992. Datzelfde kan worden gezegd van de toelating van China tot de wereldhandelsorganisatie (WTO). Dat bleek het groene licht voor de grootscheepse ‘offshoring’ van Westerse productie aldaar. Dus handelsverdragen hadden helemaal niet voornamelijk betrekking op ‘handel’!

De technologie-revolutie is echter in volle gang en het effect daarvan op de werkgelegenheid door middel van robotisering, finn-tech en kunstmatige intelligentie (Ai) is pas begonnen. Toch lijkt de vrees voor automatisering ongegrond. Slechts 5% van de werknemers lijkt op den duur hierdoor te worden getroffen (McKinsey). Veel waarschijnlijker is, dat werknemers zich zullen moeten aanpassen, net zoals tijdens de overgang van papierwinkel naar computer gedurende de laatste decennia. Deze trend verhoogt juist de economische productiviteit enorm.

Verder wordt terecht de vraag gesteld, hoe Trumponomics kan worden gefinancierd, vooral in het licht van massieve belastingverlagingen (fiscale stimuleringen), die in het vooruitzicht worden gesteld. Het effect hiervan komt uitsluitend het bedrijfsleven ten goede, want 52% van de Amerikaanse huishoudens betaalt geen belasting. Het ligt voor de hand, dat de onafhankelijkheid van de Centrale Bank (Federal Reserve), na al dat onorthodoxe monetair beleid, niet meer vanzelfsprekend is en dat President Trump in de komende 18 maanden liefst 5 van de 7 Fed Governors, inclusief de voorzitter, kan vervangen en de Fed naar zijn eigen hand kan zetten. Dit biedt de mogelijkheid voor overheidsfinanciering ‘uit de dunne lucht’ (helikoptergeld), via de opkoop van Treasuries. Zodoende kan een eventuele rentestijging worden voorkomen, die het gevolg zou zijn van begrotingstekort-financieringen. Ook een bovenmatig hoge Dollar wordt dan tegengegaan. Geldschepping vereist geen medewerking van het Congres.

Maar een beleid van hogere rente van de Fed, op korte termijn, zou al snel roet in het eten gooien, want in een situatie van excessieve schuld, heeft een bescheiden ‘verkrapping’ in het monetaire beleid meteen een heel diepgaand negatief effect op de economie. Een groot gedeelte van de schuld moet regelmatig worden verlengd, alleen al om de rentekosten te financieren. De speelruimte voor een Centrale Bank om bij een dergelijke stand van zaken de rente te ‘normaliseren’ is uiterst gering. Zodra blijkt, dat de Fed en de regering Trump op dit gebied de degens zouden kruisen, moet men rekening houden met een ingreep van President Trump, voordat de ambtstermijn van Yellen op 3 Februari, 2018, afloopt (voortijdig ontslag?).

Toenemende zorg over hogere inflatie is begrijpelijk. Toch is het van groot belang om hierover niet tot een overhaast oordeel te komen. De enorme inflatoire verwachtingen als gevolg van de super-stimulering (QE) sinds 2009, met de, daarop volgende, laagste economische groei in 70 jaar, liggen nog vers in het geheugen. De economie verschilt in de praktijk immers niet veel van een supertanker, die maar heel langzaam van koers kan veranderen. Er zijn talloze redenen, zoals een hogere Dollar, monetaire verkrapping en, met name, mogelijk lagere olieprijzen, om juist aan te nemen, dat inflatie en rente tijdens de tweede helft van 2017 weer zullen dalen.

Na aftrek van prijsstijgingen in de gezondheidszorg, onderwijs en het dak boven het hoofd (onderdak), is de nominale inflatie in de laatste 12 maanden nagenoeg onveranderd. De omloopsnelheid van het geld daalde in Amerika in 2016 met liefst 4% en dat zal in 2017 zeker niet anders zijn. Dat pleit voor een voortzetting van heel lage inflatie in de komende jaren. Ook de recente stijging van groothandelsprijzen in China en Europa is niets anders dan een tijdelijke tegenbeweging. Dat betekent, dat de tegenwind in 30-jarige Amerikaanse Treasuries (hogere rendementen, lagere waarderingen) sinds afgelopen zomer, van voorbijgaande aard is en niet doorzet.

Een positieve uitwerking op economische groei, als gevolg van een explosieve toename van schuld, is ver te zoeken. In de laatste 20 jaar, heeft Japan, bijvoorbeeld, haar staatsschuld, als percentage van haar economie, bijna verdrievoudigd om ook gigantische belastingverlagingen en infrastructuurinvesteringen te bekostigen. Maar haar Bruto Nationaal Product (BNP) is nagenoeg onveranderd gebleven. De totale schuld van China, als percentage van haar economie, is in de laatste 10 jaar verdubbeld en is nu 20% hoger dan die van Amerika. De ‘officieele’ Chinese economisch groei is echter het laagst in 26 jaar!

Toch moet men niet vergeten, dat de huidige, relatief zwakke, Amerikaanse economische opleving al 80 maanden aan de gang is, wat 20 maanden langer is, dan de gemiddelde duur daarvan sinds de Tweede Wereldoorlog. Een economische opleving of recessie is niet echt aan tijd gebonden, maar komt meestal tot zijn einde door een belangrijke gebeurtenis. We staan nu dus zeker niet aan het begin van een nieuwe hoogconjunctuur! Dat is een reden om veel voorzichtiger te worden en het kruit juist droog te houden. De optimisten, met hun ‘dierlijke instincten’, die van geen ophouden weten, zouden plotseling onverhoeds kunnen worden geconfronteerd door een ‘onverwacht’ voorval, nu de schoenpoetser blijkbaar weer aandelen of onroerend goed aanbeveelt.

Bij excessieve schuld wordt toekomstige consumptie verschoven naar die van vandaag. Daarom spat elke overmatige kredietexpansie uit elkaar, want het merendeel van krediet is niet productief en kan rente en aflossing amper betalen, zodra de economische groei, om welke reden dan ook, het laat afweten. De gemiddelde groei van 60 landen, die door het IMF en de Wereldbank wordt bijgehouden, was 1% in 2016 tegenover een gemiddelde groei van 7.2% sinds 1961!

Mocht het Amerikaanse handelstekort worden aangepakt door middel van handelsbeperkende maatregelen (protectionisme), wat om politieke redenen waarschijnlijker is geworden, dan tast dat buitenlandse besparingen aan, die immers het spiegelbeeld vormen van de handelsbalans. Dat kan consumptie-uitgaven en investeringen op de tocht zetten, terwijl de Dollar in de lift zou worden gezet, wat voor de wereldgroei ongunstig zou zijn. Met minder dan 5% van de wereldbevolking bepaalt Amerika 25% van de wereldvraag. De enige periode, dat Amerika ooit een handelsoverschot kende, was tijdens de economische depressie van de jaren ‘30. Maar Trump staat bekend om zijn flexibiliteit en de, onlangs goedgekeurde Keystone pijplijn, is al vrijgesteld van de bepaling om uitsluitend Amerikaans staal te gebruiken.

De wereldhandel is ondertussen al tijdenlang aan het inkrimpen, vooral door het tekort aan Dollars. Dit is een direct gevolg van de excessieve wereldschuld (80% luidt in Dollars), die een record heeft bereikt ($ 152,000 miljard -- IMF) en minstens tweemaal zo groot is geworden als de wereldeconomie. McKinsey heeft een hogere schatting (300%). Alleen de schuld bij huishoudens, als percentage van de economie, is in sommige landen (Amerika, Ierland, Spanje en Groot-Brittannie), al of niet gedwongen, zoals via huizenveilingen, wel wat omlaag.

De enige manier om een wereldwijde crisis uit te stellen, is een terugkeer naar economische groei. Als Amerika in staat is om, over een paar jaar, de economische groei te versnellen van een jaarlijkse 2% naar 3.5% door middel van productiviteitsverhoging, een hogere deelname aan het arbeidsproces en een hogere werkgelegenheid, alsmede een gelijkblijvende geboortegraad en netto-immigratie, dan zou de ‘verguisde’ President Trump alle lof krijgen toegezwaaid. Gedurende 12 van de 20 jaar, voorafgaande aan 2006, werd een groei van 3.5% of meer bereikt. Maar dat was voor de kredietcrisis van 2008 en in een tijd van relatieve lage schuld. De Amerikaanse regering wordt nu echter gerund door zakenlieden, die van nature gericht zijn op zakelijk succes en niet op het verwerkelijken van een of andere ideologie. Dus wie weet!

Meer dan ooit, is het Amerikaanse presidentschap nu een spel tussen kat en muis. De kat (Trump) is in dit geval een sluwe vos, die iedereen (pers, media, oppositie en andere tegenstanders) tegen elkaar uitspeelt, zonder dat hij zich houdt aan enig protocol. Hij draait er niet omheen en komt dus authentiek over. Er heerst verbijstering alom door zijn gebrek aan diplomatie, elke dag weer. Maar al die muizen blijven toehappen. Dit is immers een president, die opgedoken is ‘uit het niets’, tijdens de voorverkiezingen 16 ervaren politici wist te verslaan en uiteindelijk Hillary Clinton, oftewel Obama III, in het stof deed bijten, dankzij het maffe Amerikaanse kiescollege. Onderschat dus ‘The Donald’ niet, ook al zal hij ongetwijfeld nog vele schijnbare flaters slaan. Hij is geen politicus, maar een levenslange, zeer vermogende, Chief Executive Officer (CEO) oftewel algemeen directeur, die gewend is geweest om particuliere bedrijven te besturen, zonder inspraak van aandeelhouders.

De voordelen, bijvoorbeeld, van een tijdelijk reisverbod voor bepaalde landen en een Mexicaanse muur, wegen waarschijnlijk niet op tegen de nadelen, maar zulke maatregelen moeten worden beschouwd als een tijdelijk politiek gebaar voor zijn achterban. Alle heftige protestacties tegen Trump van, vaak gemaskerde demonstranten, zullen zijn aanhang alleen maar doen aangroeien:

https://www.youtube.com/watch?v=uDnI-BEC19g

*MEDEDELING: Donaties voor dit betoog zijn vrijblijvend, maar worden wel zeer op prijs gesteld. Zie voor gegevens (via PayPal of Bank) op het Blog. Bij voorbaat dank!

DIEDERIK SCHMULL                                                   Westcliff-On-Sea, ESSEX, U.K.

7 Maart, 2017

~~~