DAAR GAAN WE DAN

DAAR GAAN WE DAN

Het is nu eenmaal nodig om van tijd tot tijd wakker geschud te worden! Na de val van de Berlijnse muur in 1989, genoot de wereld van een langdurige droom over een internationale gemeenschap van ‘wereldburgers’, die vrijheid, democratie, vrijhandel, gelijkwaardigheid, verdraagzaamheid en een vrij verkeer van personen, met open grenzen hoog in het vaandel voerde. Onder leiding van een liberale elite (de ‘Davos Man’ oftewel de ‘overgeschoolde’ top 5%), die deed alsof zij wist, wat het beste was voor de mensheid, leek de wereldwijde economische, politieke en culturele integratie (‘globalisering’) onstuitbaar, inclusief regimeverandering, ongeacht de mogelijke gevolgen, ‘om de democratie uit te breiden’. Deze elite, arrogant geworden door hun eigen succes van de vrije markt, luisterde echter niet naar de ‘betreurenswaardige’ (‘deplorables’) miljoenen, die het slachtoffer werden van de veranderingen in arbeidsdeling en automatisering. Geen wonder, dat men nu met verbijstering de ‘ondenkbare’ fenomenen van Trumpisme en Brexit gadeslaat. Dit kan toch niet anders zijn dan een ‘boze droom’?

Stel je voor, dat het populisme (wat, voor de goede orde, een democratisch en niet een ziekteverschijnsel is!), in ieder geval op korte termijn, succesvol zou blijken. Alleen al het verhelpen van de blunders van het vorige regime, zou voldoende kunnen zijn om de economische groei wat te doen opveren. Net op het moment, dat wetenschappers de ‘Doomsday Clock’ dichter bij middernacht hadden gezet, vanwege Trump’s verontrustende uitlatingen over het nucleaire arsenaal, bereikten aandelenbeurzen nieuwe hoogtepunten en vloeide de champagne weer rijkelijk. Lijkt dat op het einde der dagen? Toegegeven, deze beurshausse lijkt veel te hard van stapel te zijn gelopen.

Trump’s overwinning was te danken aan de algemene wens naar verandering van de bestaande toestand, de ‘status quo’, onder druk van stagnerende inkomens en een toenemende vermogensongelijkheid. Deze wisseling van de wacht kan het einde inluiden van het onorthodoxe monetaire stimuleringsbeleid, wat geleid heeft tot heel gevaarlijke wereldwijde bubbels. Trump is altijd sceptisch geweest over de ‘onafhankelijkheid’ van de Federal Reserve. Tegelijkertijd moet men rekening houden met nieuwe winnaars (binnenlandse investeringen) en verliezers (wereldhandel). Opkomende markten, vooral China en Mexico, zullen niet kunnen ontkomen aan een pijnlijke aanpassing.

Trumpisme zou kunnen teleurstellen, omdat belastingverlagingen, dereguleringen en infrastructuur-investeringen lange doorlooptijden vergen, terwijl eventuele protectionistische maatregelen, met handels- en valuta-oorlogen, paniek zouden kunnen zaaien. De wereld- depressie in de jaren ‘30 heeft ons in de hersenen geprent, dat een neergaande spiraal in de wereldeconomie dan in zicht komt. Verder is de medewerking van het Amerikaanse Congres zeker niet vanzelfsprekend. Dat wordt pas de echte test. De euforie in de markten zou daarom wel eens van korte duur kunnen zijn.

Amerika, het land van ‘de onbegrensde mogelijkheden’, waar iedereen, tegen alle verwachtingen in, miljonair en zelfs President kan worden, pleegt meestal het voortouw te nemen op het terrein van toekomstige ontwikkelingen. Maar het is voorbarig om nu al conclusies te trekken over de gevolgen van Trumpisme. De kansen op een Amerikaanse importheffing (‘border tax’) moeten echter wel veel hoger worden ingeschat dan algemeen wordt aangenomen. Men zal voorlopig moeten afwachten, wat er allemaal van terecht komt. Tijdens een verkiezingscampagne is er altijd sprake van veel holle retoriek. De onderdelen van de nieuwe Dreamliner van Boeing, bijvoorbeeld, komen uit tenminste 9 verschillende landen, wat een probleem zou kunnen vormen bij een strict ‘America First’ beleid.

Maar wat te denken van de scherpe stijging in obligatierendementen van de afgelopen 7 maanden en hun, daarvan het gevolg zijnde, waardedaling? Is de neergaande trend in obligatierendementen van meer dan 30 jaar echt voorgoed voorbij? Is inflatie in aantocht? Een volmondig ‘NEE’ is daarop het antwoord! De structurele productiviteit blijft beneden de maat, de deelname aan het arbeidsproces blijft steken op een record-laagtepunt, de vergrijzing van de BabyBoomers is in volle gang en schuldvermindering, bij gebrek aan normale groei en inflatie, moet nog beginnen.

De geschiedenis leert, dat er decennia nodig zijn om een excessieve schuld-bubbel (minstens 5 maal zo groot als de wereldeconomie) te boven te komen, vooral in een tijd van fractioneel bankieren, waarbij slechts een fractie van het uitgeleende geld wordt gedekt. Die dekking is in de praktijk trouwens een illusie. Schuld is een wissel op de toekomst, maar in een wereld met stagnerende groei en regelmatige recessies, lopen de verwachte inkomsten en waardestijgingen gevaar. Kredietwaardigheid kan opeens in rook opgaan bij de volgende crisis. De oplossing van dit schuldprobleem wordt echt geen peulenschil!

De wereld staat juist aan de vooravond van de volgende ‘echte’ deflatie-golf, die veel ernstiger lijkt te worden dan in 2008. De ongelofelijke zeepbellen, die sinds 2009 zijn opgeblazen, overal ter wereld, met name in China, zullen plotseling uit elkaar spatten, misschien al in 2017 en waardedalingen van 50% of meer zullen aan de orde van de dag zijn. De natuur doet nu eenmaal, onaangekondigd, zijn werk zelf wel. Ondanks een monetaire stimulering van de Bank of Japan sinds 1989, die 400% groter was dan die van Amerika, is er nog steeds deflatie, vanwege de torenhoge schulden en de versnelde vergrijzing. Japan is de rest van de wereld voorgegaan.

Daarom zullen de meeste beleggers de grootste koopgelegenheid van hun leven straks aan zich voorbij zien gaan. Slechts enkelen, zoals Warren Buffett ($ 80 miljard kasgeld in Berkshire Hathaway) kunnen de discipline en geduld opbrengen om jarenlang de markt links te laten liggen en dan toe te slaan, als de markt is ingestort en als iedereen staat te beven van angst. De meeste institutionele en particuliere beleggers kopen op de top van de markt, of om hun honorarium te rechtvaardigen of om nog even een graantje mee te pikken.

De komende crisis in China wordt vergelijkbaar met die van Japan in 1989 maal tien! Door de wereldwijde overcapaciteit, overproductie en verzadiging van werkelijk alles, zullen grondstoffenprijzen weer in een vrije val raken en ‘ondenkbare’ niveaus bereiken van voor het begin van de recente hausse sinds 1999 en uiteindelijk misschien die van 1980. Elk prijsherstel is een verkoop-gelegenheid. Zodra dit misgaat, zullen de financierders inzien, dat er signalen te over waren, dat faillissementen en schuldsaneringen onvermijdelijk aan de horizon verschenen. De helft van de mijnbouwbedrijven zal de deuren moeten sluiten, net zoals in de jaren ‘30. Grondstoffenprijzen (na aftrek van inflatie) zijn immers al honderden jaren in een gestaag dalende trend, behalve tijdens tijdelijke oorlogen of productie-verstoringen. De mens is nu eenmaal zeer inventief gebleken, waardoor de catastrofes, voorspeld door Thomas Robert Malthus (1766 - 1834), uitbleven.

In dit licht, moeten beleggers in Goud nog enkele jaren geduld hebben. De dalende trend sinds 2011 lijkt nog steeds in tact, omdat alle inflatoire verwachtingen, ondanks $ 12.000 miljard aan liquiditeitscreatie van Centrale Banken uit de dunne lucht sinds 2009, de bodem zijn ingeslagen. Het is nu duidelijk, dat Centrale Banken, met hun onvoorstelbare kwantitatieve verruiming (QE), juist deflatie aan het bestrijden waren! Lagere inflatie, laat staan deflatie, een hogere Dollar, een lagere omloopsnelheid van het geld, een inkrimpende wereldhandel en een teleurstellende bezettingsgraad van maar 75%, spelen de Goudprijs flink parten. Toch blijft Goud een essentieel onderdeel van een vermogen als verzekering, mits men ook bereid is om voorlopig een lagere Goudprijs op de koop toe te nemen. De tijd voor Goud breekt weer aan, na de volgende crisis. Dan pas is een Goudprijs van $ 3000 tot $ 5000 wellicht haalbaar. In 2008 bleek Goud niet bestand tegen de bijna - implosie van het financieele systeem en kelderde met 33%.

In de volgende crisissituatie, die echt niet kan worden vermeden, zullen de Amerikaanse Dollar en de Treasuries dan weer de enige veilige havens worden. De Euro, de Japanse Yen en de Chinese Yuan zullen verder instorten en elk herstel zal tijdelijk blijken te zijn. De rendementen van de 10-jarige Treasury (2.46%) en die van de 30-jarige Treasury (3.09%) zullen dalen naar tenminste respectievelijk 1.0% en 2.0%, met een dienovereenkomstige waardestijging. Maar het tekort aan Treasuries, die vereist zijn als onderpand voor het financieele systeem, is nu al acuut, ondanks de gedwongen verkopen van Treasuries door China vanwege kapitaalvlucht. Daarom is een negatief rendement voor de 10-jarige Treasury in de volgende inzinking niet ondenkbaar. Het rendement van staatsobligaties van de meeste ontwikkelde landen is nog steeds, onterecht, veel lager dan dat van Amerikaanse Treasuries.

Het rendement van de 10-jarige staatsobligatie van het technisch failliete Italie (2.26%) staat warempel lager dan dat van de 10-jarige Treasury van het machtige Amerika! Dat komt door het wanhopig kunstmatige beleid van de ECB, die in de volgende fase van de ‘echte’ Eurocrisis, honderden miljarden aan Italiaans papier zal moeten afschrijven ten laste van de Europese belastingplichtigen. Italie is namelijk te groot om ‘gered’ te worden en zal uit de Euro-boot vallen, ondanks de trucs van tovenaar Super-Mario Draghi. In 2016, kreeg Italie, de derde grootste economie van de Eurozone, te maken met deflatie voor het eerst in 57 jaar! Reken maar, dat er allang paniek is bij de ingewijden. De kredietportefeuille van het Italiaanse banksysteem is ernstig in gebreke en deze tijdbom tikt.

Daarbij komt, dat Italie geconfronteerd wordt met het gigantische migrantenprobleem in Libie. In de laatste 3 jaar, kwamen 500,000 vluchtelingen (in 2016 zelfs: 180,000!) uit Eritrea, Nigeria en andere Afrikaanse landen, in Italie terecht. Momenteel staan er nog eens 300,000 vluchtelingen in het onveilige Libie klaar om de gevaarlijke oversteek te maken. Grote regio’s zijn daar voor hun levensonderhoud afhankelijk geworden van migrantensmokkel. De EU heeft geen overeenstemming kunnen bereiken over de verdeling van dit aantal van potentieel nog miljoenen vluchtelingen, met een totaal verschillende cultuur en godsdienst. Dit is nog eens andere koek dan de illegale Latijns-Amerikaanse Christelijke immigranten in Amerika (11 miljoen), die gemakkelijk kunnen integreren! De kosten worden aanzienlijk, terwijl integratie een zaak zal blijken van zeer lange adem en terugsturen lijkt geen optie. Hoogstens de hoop, dat zij ooit nog eens zullen terugkeren. De EU heeft direct de hand gehad in de regimeverandering van Libie, waardoor de import van dit soort instabiliteit aan zichzelf te wijten is. Vandaar de oorlog in Syrie, waar Rusland een herhaling daarvan de grond in wilde boren. Beide landen behoorden tot de Russische invloedssfeer.

Verder staat de miljarden-kostende EU-overeenkomst met Turkije over het migrantenprobleem aldaar, op uiterst losse schroeven. Het failliete Griekenland zit al opgescheept met 1 miljoen islamitische asielzoekers, voordat deze overeenkomst werd gesloten. Daarom loopt de EU, met haar vrij verkeer van mensen, op haar laatste benen. Iedere lidstaat gaat al zijn eigen weg en overal verrijzen hekwerken en afrasteringen, zelfs rondom asielzoekerscentra en ook woonblokken van lokale bewoners. Zo is, bijvoorbeeld, om maar wat te noemen, het merendeel van de leerlingen van zo’n 30 scholen van de Christelijke Church of England al moslim. Op zijn minst een ongemakkelijke en verwarrende stand van zaken voor alle betrokkenen. Dit verklaart de beroering bij veel Britten.

In alle onzekerheid is echter zo goed als zeker, dat President Trump, de eeuwige ‘underdog’, uitsluitend uit is op een succesvolle ambtstermijn, waardoor hij, als een blad aan een boom, volledig van mening kan veranderen. Wat in de praktijk niet werkt, wordt direct afgekapt. Als iemand van team Trump niet zou voldoen, dan is er weinig of geen geduld te verwachten (‘you’re done’). Daarom is er toch reden voor enig optimisme, want degenen, die Trump, in de laatste decennia, steeds hadden afgeschreven en zich blind staarden op zijn excentriciteiten, zijn van een koude kermis thuisgekomen, omdat hij instinctief en niet noodzakelijkerwijs rationeel te werk gaat. Hij komt authentiek over en is recht voor zijn raap, wat de gevestigde elite bijzonder lastig vindt. Hij is niet de typische politicus, die veel praat en zo weinig mogelijk zegt. Hij heeft politiek incorrecte meningen en hij schroomt niet daarvoor uit te komen. Hij vindt het heerlijk om te vechten. En hij voert zijn beleid via Twitter, omdat hij geen genade kan vinden bij de reguliere media, die grotendeels deel van de oppositie vormen.

Verder staat zijn waarderingscijfer momenteel (weer) relatief laag bij sommige opiniepeilingen (44% - CNN/ORC, 3 Februari, 2017), maar Democraten en Onafhankelijken werden tweemaal zoveel ondervraagd dan Republikeinen (‘oversampling’). De Rasmussen opiniepeiling onder degenen, die waarschijnlijk bij een stemming zouden kunnen opdagen, heeft een waarderingscijfer voor Trump van 54% (3 Februari, 2017). Opiniepeilingen bieden weinig houvast, want men gaf Trump maar 1% kans in Juni, 2015, om de Republikeinse voorverkiezingen te winnen van 16 ervaren politici. In Juni, 2016, bleef hij steken bij 38% tegenover Hillary Clinton. Uiteindelijk won Trump ruimschoots in het kiescollege (304 van de vereiste 270, tegenover 227 voor Clinton), omdat de Amerikaanse President nu eenmaal niet rechtstreeks wordt gekozen.

Clinton kreeg nationaal echter wel 3 miljoen stemmen meer (48% van alle uitgebrachte stemmen tegenover 45.9% voor Trump), voornamelijk vanwege California, waar de betrouwbaarheid van de uitslag kan worden aangevochten. Bovendien won zij 472 regio’s (counties) met 64% van het BNP tegenover Trump’s 2.584 regio’s met echter slechts 36% van het BNP. Het ‘platteland’ tegenover ‘de stad’! Voorlopig zal men dit, voor velen, vrij onbevredigende resultaat  op de koop toe moeten nemen, zolang de, 229-jarige, grondwet niet is veranderd.

Zo’n grondwetsverandering zou echter kunnen leiden tot het tegenovergestelde van de huidige ‘Verenigde Staten’. Zouden de meer conservatieve bewoners van het binnenland (‘heartland’) echt ermee genoegen nemen, als de meer liberale bewoners van de kuststreken de baas zouden spelen? De diepe politieke kloof heeft zich verscherpt. Public Policy Polling stelt, dat 40% nu al denkt aan afzetting van President Trump en Rosa Brooks, een ex-Obama functionaris op het Ministerie van Defensie, heeft onlangs zelfs zo’n afzetting, via een militaire staatsgreep, gesuggereerd!

Het linkse, Ierse tijdschrift ‘Village’ (Februari-aflevering) toonde schaamteloos op de ‘cover’ een foto van Trump als doelwit (‘Why not? -- Take him out’). Vandaar dat Trump tijdens zijn inauguratiespeech, tot tweemaal toe, mysterieus, werd geflankeerd door een groep militairen, waarschijnlijk vanwege de ongezonde rivaliteit tussen de ‘Democratische’ C.I.A.  en de ‘Republikeinse’ F.B.I. De zogenaamde ‘diepe staat’ (deep state), met haar Nieuwe Wereldorde, voelde zich bedreigd. Trump toonde zich immers een geducht tegenstander van geheime, supranationale, handelsverdragen, zoals de TPP, de Trans-Pacific Partnership en de NAFTA, de North American Free Trade Agreement, die de soevereiniteit van een natie eenvoudigweg kunnen uitschakelen via ‘investor-state contracts’. Want soevereine naties zijn in de toekomst toch zo ouderwets. Wat een misrekening!

Wat de kopstukken van de gevestigde orde vaak uit het oog verliezen, is dat het, vooral minder opgeleide, volk, het geldende systeem op een gegeven moment ‘beu’ is en snakt naar verandering, welke verandering dan ook. De angst voor verveling wordt ernstig onderschat. In 2016 was er dan eindelijk kans op grootscheepse opwinding door voor Brexit te stemmen (wat volgens Premier Cameron zou leiden tot de Derde Wereldoorlog) en voor Trump te kiezen (die door de elite werd beschouwd als een clown). Een rol met de dobbelsteen! Spannender kon het niet. Elke dag kijken naar de Trump-show! Men is tegenwoordig immers verslaafd aan sensationele gebeurtenissen, gefixeerd als men is op zijn smartphone, dag in, dag uit. Trump was al 10 jaar een bekende reality-tv-ster (‘The Apprentice’) met 25 miljoen kijkers per aflevering, een miljardair met privevliegtuig en een kleurrijk verleden, met al die mooie vrouwen en kinderen. De gewone man droomt gewoonweg van zo’n levensstijl, want het leven van alledag is zo saai.

MEDEDELING: Donaties voor dit betoog zijn vrijblijvend, maar worden wel zeer op prijs gesteld. Zie voor gegevens (via PayPal of Bank) op het Blog. Bij voorbaat dank!

DIEDERIK SCHMULL                                                   Westcliff-On-Sea, ESSEX, U.K.

6 Februari, 2017

===