HET VERTROUWEN IS WEG

HET VERTROUWEN IS WEG

De wereld bevindt zich al enige tijd in een schijnbaar permanente crisis. Dat verklaart al het wanhopige monetaire kunst en vliegwerk van de Centrale Banken. Maar dat heeft niet kunnen voorkomen, dat de wereldeconomie toch nog voortdurend blijft tegenvallen. Het vertrouwen is weg, want het is kunstmatigheid, wat de klok slaat. Financieele engineering houdt de markten weliswaar nog gaande, maar aan elk circusnummer komt een eind. Opeens zal het beginnen te dagen, dat de wereld voorgoed is veranderd. De afgelopen 60 jaar kunnen niet meer worden gebruikt als maatstaf voor de toekomst. Het was een unieke periode van wederopbouw en welvaartsgroei, die vooralsnog niet terugkeert. Globalisering, vrijhandel, superschuld en migratie zitten nu op de biechtstoel. Vergrijzing in de ontwikkelde landen wordt snel een economische en humanitaire uitdaging. Naarmate de wereldeconomie verder in het slop raakt, zal ook de democratie het steeds meer moeten ontgelden. De wereld lijkt op een onbemand, op drift geraakt, schip, terwijl er voorlopig geen land in zicht is.

Natuurlijk wil de Amerikaanse Federal Reserve (FED) niets liever dan een bescheiden rente-verhoging doorvoeren, al was het alleen maar om de schijn te wekken, dat de economie aan de betere hand is. Er zouden eerst 4 renteverhogingen in 2016 plaatsvinden, maar zelfs 1 renteverhoging lijkt lang niet meer zeker. Tegen de algemene verwachting in, zou de rente zelfs kunnen worden verlaagd! Tenslotte moesten sommige Centrale Banken (Zweden, Israel, Canada en Zuid-Korea), die de rente, na de Financieele Crisis van 2007 - 2009, toch hadden verhoogd, weer vlug bakzeil halen.

Bijna 30% van de uitstaande wereldschuld heeft nu een negatief rendement. Dat heeft niet geleid tot een verbetering van de economische vooruitzichten. Integendeel! Investeringen laten het afweten. Bestaande schuld wordt eenvoudigweg geherfinancierd op lagere rentes. Consumentenbestedingen blijven op een laag pitje, want men wordt juist nog meer aangemoedigd om te sparen voor de Oude Dag. Maar verzekeraars, banken en pensioenfondsen, die afhankelijk zijn van rente-inkomsten, ondervinden de rampzalige gevolgen van deze stand van zaken. Vooral het steeds kleinere verschil (‘spread’) tussen kapitaal- en kredietkosten, vanwege de afvlakking van de rendementscurve (waarbij de korte en lange rente zich naar elkaar toe bewegen), doet de algemene kredietverstrekking helemaal de das om. Dit officieele beleid van negatieve rente is spelen met vuur en zal later ongetwijfeld worden beschouwd als de grootste monetaire flater ooit.

De tikkende tijdbom van het Europese bankwezen steekt ook weer de kop op. De tijd dringt om die nu eindelijk onschadelijk te maken. Volgens de laatste stresstest van de Europese bankentoezichthouder EBA zouden de meeste banken relatief weinig geraakt worden door een economisch rampscenario, ondanks het feit, dat 49 van de 51 onderzochte banken een rendement op het eigen vermogen vertoonden, dat lager was dan de huidige, superlage kapitaalkosten. Geen enkele bank zakte of werd gedwongen om meer kapitaal aan te trekken. Maar tot nu toe in 2016 alleen al, zijn Europese bankaandelen in een vrije val geraakt, in de orde van minus 40% tot 60% en in een enkel geval van liefst 85%. De Euro STOXX Bankindex (SX7E)(600 banken) is, sinds haar hoogtepunt 9 jaar geleden, in 2007, met ruim 60% ingestort naar de laagste stand in 25 jaar. De Grote Financieele Crisis van 2008 lijkt dus nog in volle gang, terwijl de meeste autoriteiten in een gevaarlijke ontkenningsfase verkeren, terwijl het vertrouwen allang weg is. Wat een onhandig gesukkel!

Er lijkt maar heel weinig voor nodig om de lont in het kruidvat van een wereldrecessie te steken. Daarom zijn Centrale Banken zo geneigd om hun monetair beleid juist te versoepelen en zeker niet te verkrappen, met name de Bank of England na Brexit. Het Britse Pond tegenover de Dollar is in 184 jaar nog nooit zo laag geweest! Zo’n valuta-devaluatie kan in eerste instantie voor een zachtere landing zorgen, maar de gewone burger in Groot-Brittannie zal moeten wennen aan hogere importprijzen. Bijna geen enkel land is een gesloten economie en zelfvoorzienend (‘autarkisch’). Een devaluatie, die ‘te ver’ doorslaat, leidt zelfs tot hogere rente! De Britse staatsobligaties (‘Gilts’), met oplopende rendementen, hebben het al hard te verduren.

De wereldhandel staat op de tocht. Importheffingen (‘protectionisme’) nemen hals over kop toe. In de laatste 8 jaar, sinds de Financieele Crisis, zijn directe investeringen uit het buitenland (‘Foreign Direct Investment’ - FDI) , wereldwijd, met liefst 40% gekelderd. Vanwege de toenemende onzekerheid, is de internationale kredietverstrekking, vooral in de laatste 2 jaar, met enkele duizenden miljarden Dollars gedaald. De Wereldhandelsorganisatie (WTO) heeft onlangs haar prognose voor de groei van de wereldhandel weer scherp naar beneden bijgesteld. De groei van de wereldhandel is in 2016 slechts 80% van totale economische groei van de wereldeconomie, wat bijna 50% lager is dan het lange termijn gemiddelde en bijna het meest bedroevend in 35 jaar! Vandaar de enorme crisis in de scheepvaart, die nog steeds een overcapaciteit kent van minstens 30%. Schepen zijn amper nog meer waard dan hun gewicht in schroot! Wat ook inderdaad de eindbestemming zal worden voor massa’s schepen. Dat de Doha-ronde, om de handelsbarrieres tussen 141 landen op te heffen, in 2008 sneuvelde, was natuurlijk ook geen opbeurende ontwikkeling.

De geheimzinnige handelsverdragen, die op stapel staan, zoals de Trans-Pacific Partnership (TPP), welke 40% van de wereldeconomie zou betreffen (ex-China), de Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP), welke zou slaan op de EU (ex- Groot-Brittannie) en Amerika, en de Comprehensive Economic and Trade Agreement (CETA), tussen de EU en Canada, die allemaal voornamelijk de grote internationale bedrijven zouden bevoordelen, niet de echte banenscheppers, zoals het Midden- en Kleinbedrijf, lijken in het huidige politieke klimaat, vooral na Brexit, op sterven na dood. Dat kan betekenen, dat er later nieuwe pogingen worden ondernomen onder een verschillende naam of dat landen als China, met een totaal ander politiek en juridisch systeem, hun kans schoon zien om, zonder Amerika, een eigen handelszone te promoten. Dus enige handelsimpuls van nieuwe handelsverdragen kan men voorlopig wel vergeten.

De wereld staat, in feite, aan de vooravond van een waanzinnige prijsschok in activa, zoals aandelen, onroerend goed en grondstoffen, met name energie. Elk recent herstel was de stilte voor de Grote Storm. Op een gegeven moment zal de scherpe prijscorrectie in deze krediet-gedreven activa zorgen voor grootscheepse faillissementen en een bevriezing van nieuwe kredieten. Ondanks alle monetaire superstimuleringen, zijn, alleen al in de laatste 8 jaar, de grondstoffenprijzen met gemiddeld meer dan 50% ingestort. Het ergste komt nog. De olieprijs, bijvoorbeeld, daalde van $ 140.- naar $ 50.- nu, na even $ 32.- te hebben aangetikt in het begin van 2016. Maar een olieprijs van beneden de $ 20.- kan nu worden verwacht, voordat, veel later, een meer definitief herstel naar misschien zo’n $ 40.- intreedt. Stel je eens voor! Het gehele financieele systeem zou op zijn grondvesten schudden en een land als Saoedie Arabie, dat momenteel ook nog oorlog voert, zou op de rand staan van faillissement en zou uitverkoop moeten houden. Dus straks weer een regime-wisseling in het Midden-Oosten?

Het OPEC-kartel is namelijk allang niet meer. Afspraken worden niet meer nagekomen, vooral nu Iran haar olieproductie bezig is te verdubbelen met een veel lagere olieprijs dan Saoedie Arabie. Libie en Nigeria kunnen ook hun eigen gang gaan. Verder blijven de kosten van boorinstallaties voor ‘fracking’ omlaaggaan, zijn de olievoorraden op een hoogtepunt (tankopslag is overal vol, waardoor olie moet worden ‘gedumpt’), stijgt de olieproductie buiten OPEC heel hard, en zijn er nog grote olievondsten ( zoals onlangs van Caelus Energy in Alaska). Pas bij een olieprijs van beneden de $ 20.- zijn olieproducenten geconfronteerd met een negatieve kasstroom en wordt de olieproductie enigszins aan banden gelegd.

Het is duidelijk, dat bij een dergelijke prijsschok alle hoop op een betere economie op kortere termijn de bodem wordt ingeslagen. Het barsten van de bubbels in huizenprijzen in meerdere wereldsteden, vooral in de 70 grote steden in China, zal worden versneld. Zelfs de prijs van landbouwgrond, welke exponentieel was gestegen, zal de scherp lagere landbouwprijzen dan eindelijk gaan weergeven. De natuur doet uiteindelijk altijd zijn werk, ondanks alle, schijnbaar eeuwigdurende, illusies.

In dit licht, lijkt de 5-jarige neergaande trend in de Goudprijs nog steeds in tact en was het recente prijsherstel een tijdelijke onderbreking daarvan. Ookal is de kans op een daling van 50% flink toegenomen, eventuele verkoop van Fysiek Goud is zeker niet aan te raden. Dat laatste blijft relatief schaars, is in sterke handen, maar bepaalt nu eenmaal niet de prijs op kortere termijn. De prijs is afhankelijk van de handelaren op de futuresmarkt, die meestal geen enkele interesse hebben in fysiek bezit. Fysiek Goud blijft een essentieel onderdeel van een vermogen, ongeacht de prijs, als verzekering tegen het ondenkbare, zoals valutahervorming of hyperinflatie (ingeval van het gevaarlijke ‘helikoptergeld’, als het onverhoopt niet eenmalig zou zijn).

De kans is groot, dat de wereld zal moeten wennen aan een relatief lage rente gedurende de komende decennia. Dat komt, omdat het Japan-scenario zich voltrekt, met de nodige vertraging van 15 tot 20 jaar, in de rest van de wereld. Japan heeft al 20 jaar lang een superlage rente. Er zijn natuurlijke krachten gaande, zoals de structureel lage economische groei, de toenemende vergrijzing, zoals de pensionering van de Baby Boomers en de lagere geboortegraad, die de rente en inflatie laag houden. Daarom blijft het klimaat voor kwaliteitsobligaties, zoals Treasuries, zo gunstig. Tegelijkertijd zullen de bubbels in activa wel veel langer kunnen duren dan verwacht. Er is trouwens tegenwoordig overal sprake van een veel minder riskant beleggings- en investeringsbeleid, ondanks de superlage rente, dan het geval was 20 jaar geleden, toen de rente veel hoger was. De tijd voor dierlijke instincten ('animal spirits') lijkt allang voorbij!

In werkelijkheid is de diepe deflatiegolf juist pas losgebarsten. Dit is een langdurig proces van decennia-lange excessieve schuldsanering, dat geleidelijk aan tot de meesten zal doordringen. Japan heeft al 20 jaar lang (milde) deflatie. Daarnaast is de scherpe daling van het aantal jongere consumenten in de ontwikkelde landen, voorlopig, een onoverkomelijke rem op enige economische groeiversnelling, ongeacht de monetaire stimuleringen. Tegelijkertijd nemen de, niet onbegrijpelijke, geo-politieke onzekerheden scherp toe, die de lust tot economische investeringen voor de langere termijn, verder doet afnemen. Dit is dus een tijd om het kruit droog te houden en om risico’s af te bouwen, hoe aantrekkelijk de superlage rente ook is. De schildpad zal de race dit keer eerder afmaken dan de haas!

DIEDERIK SCHMULL                                                         17 Oktober, 2016

Westcliff-On-Sea, Essex, U.K.