DE WERELD WANKELT

DE WERELD WANKELT

Wat een verrassend begin van het jaar! In slechts 3 weken, werd alle winst in de aandelenmarkt van 2014 en 2015 weggevaagd! Van de 50 aandelenbeurzen in de wereld, was alleen die van Bangladesh omhoog. Wat is er aan de hand? In ieder geval veel meer dan alleen de groeivertraging van China en haar Yuan-devaluatie. De markt krijgt lucht van een nieuwe Grote Financieele Crisis. Landenfaillissementen zijn dit keer niet meer uitgesloten. Dat is nog andere koek dan de ondergang van Lehman Brothers in 2008. De buitengewone stimuleringsmaatregelen, die daarop volgden, hebben de risico’s van de supercyclus in excessieve schuld alleen maar vergroot, want de economische groei is teruggevallen naar het laagste niveau van 25 jaar. De toekomst werd juist steeds onzekerder, waardoor het particuliere bedrijfsleven zich steeds minder richtte op lange termijn investeringen. In plaats daarvan, werd er flink geleend, op historisch lage rentes, om eigen aandelen in te kopen, fusies en overnames te plegen (‘financieele engineering’) en te speculeren met Carry Trades (valuta-speculaties met hefboom). Bedankt, Centrale Banken!

De wereld stevent af op een faillissement. Alles houdt eensklaps op. Zo is het leven nu eenmaal. Meestal werpt het zijn schaduw vooruit. Sommigen nemen die waarschuwing ter harte en veranderen tijdig van koers. Een gewaarschuwd mens telt voor twee! Maar de meesten blijven in een ontkenningsfase en zijn onvoorbereid op de Grote Storm. De meesten blijven uitkijken naar een terugkeer van economische groei, waardoor de wereldwijde kredietbubbel overeind kan blijven. Maar elke exponentieele krediethausse, welke overproductie en overcapaciteit in de hand werkt, eindigt, op een gegeven moment, abrupt. Timing is altijd onzeker, maar totaal onbelangrijk. De natuur maakt dan schoon schip en het is de beurt aan een nieuwe cyclus. Daarom is eb en vloed van excessieve schuld eigenlijk de gewoonste zaak ter wereld. Al 5000 jaar lang! De kunst is om zich staande te houden in geval van tegenwind. Met veilig kasgeld en soliede staatsobligaties. En met zo weinig mogelijk schuld.

Luister naar de markt en lees die niet de les. De ‘ondenkbare’ deflatie, welke funest is voor de uitstaande schuld, werd al tijdenlang verdisconteerd door de ‘onvoorstelbare’ instorting van obligatie-rendementen en grondstoffenprijzen. Kunstmatig opgepompte prijzen van gefinancierde activa, zoals aandelen- en onroerend goed, zullen het hierna moeten ontgelden. Schuldenaren staan in hun hemd, als hun onderpand minder waard wordt. De Grote Margin Call (verzoek tot storting van meer zekerheden) wordt van kracht.  In vrij korte tijd, blijkt alles met 50 tot 70% te kunnen kelderen. De Grote Monetaire Illusie (kwantitatieve verruiming - QE), het misverstand van deze eeuw, is altijd een verdoving van voorbijgaande aard, want het verschuift bestedingen van de toekomst naar het heden. Dat betekent, dat die bestedingen in de toekomst wegvallen. Dus de monetaire stimuleringen voor de korte termijn zijn funest en averechts voor de lange termijn. De natuur doet, op den duur, de chirurgische ingreep zelf wel, zodra een vertrouwenscrisis in onderpanden en tegenpartijen om zich heen grijpt.

Is het dan nu de beurt aan de overheid om de begrotingstekorten juist te vergroten en grootscheepse infrastructuurprojecten (‘witte olifanten?’) op gang te brengen? Dat zou de excessieve schuldenziekte nog wat kunnen verlengen. Vast staat, dat als echte economische groei, om welke reden dan ook, het af laat weten, de onderlinge strijd om de verdeling van de stagnerende welvaart drastisch zal toenemen (‘populisme tegenover de heersende klasse’). Daarnaast zal er een hoge rekening worden gepresenteerd voor het mislukte monetaire experiment van de Centrale Banken, waardoor het financieele systeem kwetsbaarder is geworden dan ooit. De markten worden steeds zenuwachtiger, als een systeemcrisis, mogelijk ‘The Big One’, om de hoek loert.

Financiering en herfinanciering houden de wereld draaiende. De rentepremie (‘credit spread’) ten opzichte van het rendement van Treasuries als referentie, is onlangs de pan uitgerezen. Minder kredietwaardige bedrijven komen nauwelijks nog aan hun trekken om zich staande te houden, naarmate de markt voor rommelobligaties (‘junk bonds’) verder verslechtert. De stijging van het faillissementspercentage spreekt boekdelen. Zo ontstaan recessies, die de meeste economen niet zien aankomen, omdat hun modellen de conjunctuur- en niet de kredietcyclus proberen te voorspellen. De laatste bepaalt de conjunctuur en niet andersom.

Met name de kredietcrisis (‘credit crunch’) in de Opkomende Markten, met hun instortende valuta’s, is angstaanjagend. Hun schuld is in de afgelopen jaren tot ongekende hoogte geexplodeerd. De liquiditeitscreatie van de Centrale Banken (‘QE’) ontketende een ware orgie in tijdelijke grondstoffenspeculatie, waardoor de massieve kredietspiraal aan de Opkomende Markten minder riskant leek. Maar opgepompte activa graven hun eigen graf. Als het eenmaal goed misgaat, dan kan men een snel ‘V’-herstel van deze vallende messen wel vergeten. Het duurt heel , heel lang, voordat de rust en het vertrouwen weer terugkeren. Hieruit blijkt, dat het wegredeneren van excessieve schuld op basis van de hoge waarde van activa, zo noodlottig is, elke keer weer. Want die waarde is aan ernstige verandering onderhevig, doordat de wereld nu eenmaal niet statisch is. Alles verandert voortdurend, ookal trekken de meesten, onterecht, bepaalde ontwikkelingen door naar de toekomst. Daarom is, bijvoorbeeld, alleen al de helft van de 500 grootste Amerikaanse ondernemingen (‘Fortune 500’) sinds 2000 verdwenen!

De globaliseringstrend in de Opkomende Markten, met name China, welke de verzadigde Ontwikkelde Markten op de been hield, was een mooi verhaal, maar lijkt bijna een eendagsvlieg te zijn geweest. De internationale kapitaalvlucht, terug naar de ontwikkelde markten, voornamelijk in soliede Westerse staatsobligaties, is adembenemend! Volgens de meeste deskundigen waren die de meest verguisde beleggingen, met hun ‘lage’ rendement. Maar de wereld beleeft nu een herhaling van wat er zich afspeelde in de Japanse staatsobligaties (JGB’s), gedurende de laatste 30 jaar, tegen alle verwachting in, waarbij het rendement op de 10-jarige JGB instortte van 7.59% in 1984 naar een nieuw laagtepunt van 0.21% in Januari, 2016, waardoor de waarderingen van die obligaties onafgebroken zijn gestegen! Ondanks een nimmer aflatende toename in begrotingstekorten en staatsschuld. De geschiedenis leert, dat de kwaliteitsobligatiemarkt de beste neus heeft voor wat er komen gaat in tegenstelling tot aandelen, onroerend goed en grondstoffen. Het echte slimme geld verdisconteert structureel lage economische groei, lage inflatie/deflatie en extreme geopolitieke onzekerheden. Alle optimistische geluiden van de bekende kopstukken, met hun voorspellingen van hogere groei, inflatie en rente, zijn geen knip voor de neus waard. Al hun voorspellingen van een zeepbel in kwaliteits- en soliede staatsobligaties evenmin.

Daarbij komt, dat soliede soevereine staten met hun eigen valuta (dus niet de Eurozone) er meestal voor zullen zorgen, dat de reeele rente beneden de reeele economische groei blijft, waardoor begrotingstekorten, in tegenstelling tot het huishoudboekje van moeder de vrouw, ‘eeuwig’ zijn vol te houden en niet zullen leiden tot hogere rente. De risico’s van prive-schuld zijn stukken groter dan van de gemiddelde staatsschuld. De staat krijgt haar benodigde geld altijd, via belastingen en confiscaties. Particulieren en bedrijven hebben hun eigen lot veel minder in de hand en gaan daardoor veel eerder voor de bijl.

Ondanks alle waarschuwingen, vooral sinds 2011, zagen de meeste deskundigen geen vuiltje aan de lucht. China en India groeien toch nog steeds? De scherpe daling in grondstoffen- en aandelenmarkten zou een ‘overreactie’ zijn! Ondanks het feit, dat de koopjesjagers al heel lang het lid op de neus hebben gekregen. Waarom steken zovelen de kop in het zand? Men hoopt, dat de nachtmerrie van een harde landing gewoonweg niet uitkomt. Daarom worden er tegenwoordig zoveel economische en bedrijfsgegevens vervalst, waardoor men nog in de waan verkeert, dat het nog zo erg niet is. Bovendien is er bij de meesten nog de vaste overtuiging, dat het monetaire spel van de Centrale Banken eeuwig kan doorgaan en de wereld zal behoeden voor de afgrond. Een nieuwe ronde van monetaire stimulering (QE) kan toch opnieuw uit de kast worden gehaald? Maar de reden, dat het effect daarvan steeds minder wordt, is, dat men steeds minder bereid en in staat is om nog meer schuld te blijven opstapelen. Alleen geschiedkundigen, niet beleggingsstrategen, zijn zich bewust van een mogelijk hoogtepunt in de 75-jarige supercyclus van excessieve schuld, die onherroepelijk, op zijn minst, een langdurige, structurele economische stagnatie tot gevolg heeft. Afgezien van talloze andere factoren, zoals demografie (vergrijzing).

De huidige conjunctuurcyclus, sinds de Tweede Wereldoorlog, lijkt enigszins op een treurspel van Shakespeare. Men weet hoe het uiteindelijk afloopt, maar het is een kwestie van hoeveel bedrijven van het toneelstuk nog zullen volgen. In ieder geval heeft de geloofwaardigheid van de, zogenaamd almachtige, Centrale Banken, weer een flinke deuk opgelopen. De mens is echter zeer vindingrijk en zal, na de Grote Klap, de basis kunnen leggen voor een onherkenbare wereld, vol van nieuwe technologische en biotechnologische uitvindingen. Een wereld van ‘alles kan’ (‘the sky is the limit’), inclusief ruimtereizen en de verovering van het heelal! Zorg ervoor, dat men, als men een beetje geld heeft, een overwicht in kasgeld heeft, liefst in Dollars en belangen in, liefst langere, Treasuries, zo weinig mogelijk schuld en zo weinig mogelijk opgepompte activa, zoals aandelen en onroerend goed. Ook een beetje Fysiek Goud, als verzekering, ongeacht het prijsrisico tijdens structurele deflatie, is zinvol als wegleggertje. Dat doen de Centrale Banken immers ook!

DIEDERIK SCHMULL

27 Januari, 2016                                                       WESTCLIFF-On-SEA, Essex, U.K.

@@@