(OVERPEINZING): KANNIEWAARZIJN

(OVERPEINZING): KANNIEWAARZIJN

(Vrij naar het satirische TV-programma van de VARA)

Zijn de obligatiemarkten helemaal op hol geslagen? Waarom koopt men obligaties met een negatieve rente? Natuurlijk alleen, als men gelooft, dat die rente nog negatiever wordt, anders levert het gegarandeerd verlies op. Obligaties ter waarde van enige duizenden miljarden hebben thans al een negatief rendement. Is een beetje verlies nu beter dan een groot verlies later? Gelooft men werkelijk, dat er kans is op een 5 of 10 jarige deflatoire depressie? Of dat de aarde wordt getroffen door een grote, allesvernietigende asteroide? Of dat het aardsmagnetisch veld straks beinvloed wordt door felle zonnestormen, waardoor het klimaat opeens totaal verandert? Of is het dan nu eindelijk de tijd voor blikgroente en flessen water?

Kanniewaarzijn. De wereld draait toch gewoon door? De economische wereldgroei hapert af en toe, maar de lange termijn vooruitzichten voor de wereldvraag naar allerlei producten blijven toch uitstekend? Er komen steeds meer baanbrekende uitvindingen op technologisch en medisch gebied. De S & P 500 index staat nu zelfs eenderde hoger dan het record van 2007 en de S & P 400 Mid-cap index is in de laatste 5 jaar liefst met 270% gestegen. Het lijkt er dus echt op, dat die ‘riskante’ aandelen, vaak met dividenden om van te watertanden, bijna overal ter wereld,  zich van geen kwaad bewust zijn.

Bovendien zullen de lange termijn bezitters van obligaties, zoals pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen, zich wel eens kunnen afvragen, of zij hun beleggingsbeleid niet zouden moeten veranderen. Een langdurig negatief renteklimaat zou een ongelofelijke rendementsdruk kunnen uitoefenen op de grootste financieele instellingen, waardoor er straks met eten zou kunnen worden gegooid. Want dat doet zich voor, als de spanningen te hoog oplopen, denk maar eens aan de vroegere studententijd.

Ondanks alle superstimulerende monetaire maatregelen, doet die 'onverwachte' deflatie nu zijn intrede en de kleine groep van ongekozen Centrale Bankiers doet er alles aan om, achter gesloten deuren, de wereld te overtuigen van het bestaan van Mickey Mouse, doormiddel van ‘monetaire inflatie’. De markten moeten worden meegesleept door een ingebeelde werkelijkheid, zodat men vooral niet doorheeft, hoe gammel het zwaar gehavende financieele systeem, na de kredietcrisis, wel is en ook, hoe ernstig de gevolgen zouden kunnen zijn van een deflatoire trend. De wereld zit immers opgezadeld met de meest gigantische schuld, als percentage der economie, aller tijden, wat dan nog zwaarder zou worden! Daarom moet men vooral het geloof houden in de almacht van Centrale Banken, die een manier hebben gevonden om hun balans drastisch te vergroten zonder inflatie en om de wereldschuld te verhogen zonder rentestijging. En het moet maar eens uit zijn met alle schaamte over ‘te veel’ schuld: het is toch schuld aan elkaar, dus meer schuld maakt de wereld niet armer, maar schuldvermindering zou wel aanzienlijk minder welvaart tot gevolg hebben.

Omgekeerde wereld! Moeten we nu een herhaling beleven van het mislukte papiergeld-systeem van John Law in Frankrijk van 300 jaar geleden (de Mississippi bubbel’), waarbij geld eerst zijn functie verliest als spaar- of oppotmiddel en daarna als betaalmiddel? Hij was de architect van een systeem, dat de staatsschuld in rook zou doen opgaan, wat natuurlijk totaal de mist inging. Nu weer. Wat volgt op de huidige tovenarij, is een vertrouwenscrisis zonder weerga. Een monetair beleid, dat geen ‘gezond’ geld nastreeft, is tot mislukking gedoemd. Een koe bij de horens vatten en het krakende systeem repareren, via schuldsanering en herstructurering, is verre te verkiezen boven een noodlottige onevenwichtigheid van het systeem later.

Kanniewaarzijn. Die obligatiemarkt is niet goed bij zijn hoofd. Het is nu zaak om alle voorzichtigheid te laten varen en juist zoveel mogelijk risico te nemen als maar mogelijk is, nietwaar? Koop maar gerust de meest riskante rommel, want anders verdien je niets meer. Kwaliteit maakt toch niets meer uit, want Centrale Banken staan garant voor eeuwig luilekkerland. Of zou de obligatiemarkt een zesde zintuig hebben, dat waarschuwt voor het komende onheil, net zoals een hond, die begint te blaffen vlak voor een aardbeving? Juist! De obligatiemarkt is, in het verleden, altijd het meest betrouwbare crisiswaarschuwingssysteem gebleken ooit. Dan schijnt opeens de zon niet meer, wat de Centrale Banken ook zeggen of doen. Wat een ongekende tijd komt er op ons af!

DIEDERIK SCHMULL

16 Februari, 2015

WESTCLIFF-On-SEA, Essex, U.K.

=

DEFINANCIALISERING WORDT EEN HELE KLUIF!

DEFINANCIALISERING WORDT EEN HELE KLUIF!

Definancialisering staat voor de deur. Herhaal de uitspraak van die term maar eens, want het wordt straks gemeengoed. De fantastische, wereldwijde, exponentiele groei van de financiele sector ten opzichte van de reeele economie, vooral in de afgelopen 35 jaar, is als een gierend ruimteraket, dat opeens hoogte verliest. De motoren vallen een voor een uit. De zucht naar het opkrikken van rendement, via onbeperkt krediet, eindigt onherroepelijk, zodra aflossing van rente en hoofdsom ondoenlijk lijkt. Krediet is nooit onbeperkt. Denk maar niet, dat men met schrik vrij komt, als het huidige financiele monster eenmaal neerstort. Lees de geschiedenisboekjes er maar op na. Het is slechts aan een enkeling voorbehouden om aan de bel te trekken. De meeste financiele deskundigen moeten, uit puur zelfbehoud, hun mond houden. Er breken hele zware tijden aan.

Helaas wordt een abrupte definancialisering ernstig onderschat. De bijwerkingen zijn niet mals! Was schuld niet eens de meest opzienbare uitvinding ooit? Het leek te leiden tot onmiddellijke behoeftebevrediging, ‘democratisering’ van bezit en versnelde winstgroei. Maar er was een addertje onder het gras! Niets is eeuwig. Alles heeft namelijk een cyclus. En wee je gebeente, als er excessieve schuld bestaat , na een opgaande cyclus, laat staan bij een neergaande. Dan hebben debiteuren en crediteuren beiden een probleem. Kijk dus wat verder, dan je neus lang is. Volgens de laatste cijfers (McKinsey: ‘Debt and (not much) deleveraging’, Februari, 2015) is de wereldschuld inmiddels opgelopen tot $ 199.000 miljard, een stijging van liefst $ 57.000 miljard sinds 2007 (waarvan $ 25.000 miljard in Staatschuld en $ 21.000 miljard alleen al in Chinese schuld!), naar 286% van de totale wereldeconomie. De enige kredietinkrimping, sinds 2007, vond, in beperkte mate, noodgedwongen, plaats bij de gezinssector in Amerika, Groot-Brittannie, Spanje en Ierland.

In tegenstelling tot de verwachting van bijna alle economen, vervalt, juist nu, het ene na het andere land tot deflatie, op kwartaal- en jaarbasis. Zelfs in Amerika is er kans op officieele deflatie in 2015 (Bank of America/ML en Barclays), ondanks alle superstimuleringsmaatregelen. Reeds 14 van de 34 grotere landen van de OECD zijn al in deflatie op jaarbasis en nog eens 13 andere landen zijn er niet ver vandaan. Het ondenkbare is al een feit! Eindelijk dringt het door, dat geen enkel land en geen enkele Centrale Bank het eigen inflatie-percentage meer kan bepalen. We leven in een wereldeconomie, waar, via concurrerende devaluaties, de ‘export’ van deflatie in volle gang is! Raad eens, wat daarvan het gevolg is. Juist, de ‘slachtoffers’ zullen hun grenzen sluiten (protectionisme), wat leidt tot nog veel meer deflatie. Lijken alle optimistische Cheerleaders over het zogenaamde economische herstel niet erg kortzichtig of wil men gewoonweg de laatste dans op de Titanic niet missen? Het wereldschip maakt al water. Maar daarom heeft de wereldwijde speculatie, aangemoedigd door een totaal onverantwoord, losbandig monetair beleid, juist een nieuw record bereikt. Nog even de mogelijke buit binnenhalen, voordat het doek valt! Maar het aantal zwemvesten en reddingsboten is straks zeer beperkt.

Hocus Pocus Simsalabim! Is het niet fascinerend, als goochelaars een witte konijn uit een schijnbaar lege hoed halen? Die goocheltruc zorgde ook voor de kwantitatieve verruiming (QE) oftewel ‘geld uit het niets’ van de Centrale Banken. Rijkdom door enkele magische woorden! Floep, en het lijkt alsof alle kredietproblemen zijn opgelost. Hoe doen ze dat toch? Ze kunnen dat doen, omdat het monetaire systeem sinds 1971, toen de Goudkoppeling definitief werd losgelaten, uit zijn kooi is ontsnapt. Wat volgde er daarna toch een onstuimige economische opgang in de gehele wereld, waarbij de bevolking, in meerdere of mindere mate, veel welvarender scheen te worden. Brood en spelen, huis, tuin en keuken, fantastische voorzieningen, waardevaste uitkeringen, miljardenverslindende oorlogen, het kon niet op, het kwam allemaal uit die hoed. Het ging niet allemaal van een leien dakje, er waren af en toe wel eens recessies, maar over het algemeen leek de weg naar het paradijs geplaveid met onbeperkt krediet. Niets aan de hand dus.

Die Centrale Banken verklappen echter nog niet de volgende truc. Want als het zo doorgaat, wordt het geld niets meer waard. In tegenstelling tot de algemene verwachting, zal het zover niet komen, want dan komt er totale revolutie, waarbij degenen, die nu aan de touwtjes trekken, zelf in een kooi worden opgesloten. Nee, na een noodgedwongen verdoving (QE) volgt de onontkoombare operatie en daarna het weer wakker worden. Na zo’n operatie, oftewel schuldsanering, die steeds kon worden uitgesteld, is de wereld namelijk onherkenbaar. Alle schijnbare bezit lijkt vervlogen. Zo’n twee jaar geleden, werd het vermogen van de Braziliaan Eike Batista geschat op $ 35 miljard. Tegenwoordig is hij $ 1.2 miljard onder water. Deze omwenteling in vermogen is overal al aan de gang. Talloze oligarchen in grondstoffenlanden hebben hier en daar een enorme aderlating beleefd. Dit is pas het begin. Opeens zal men beseffen, dat de gehele wereld, na de grote afschrijving, weer opnieuw moet beginnen. Want met een wereldschuld van 286% ten opzichte van de totale economie, heeft niemand al tijdenlang iets geproduceerd of echt verdiend. De hoed is in werkelijkheid allang leeg. Er komt altijd een eind aan het op de pof leven, hoe teleurstellend dat ook is! Een langdurige tijd van boete en soberheid doet dan zijn intrede. Vroeger duurde het vaak enkele decennia, voordat de schuld, na de zoveelste oorlog, als percentage van het BNP, met kunst en vliegwerk, kon worden teruggebracht naar een draaglijk niveau. OF er volgde gewoon een landenfaillissement! Maar feestvieren was er voorlopig niet meer bij. Men probeerde juist te overleven.

Ons huidig monetair systeem bestaat voornamelijk uit krediet, niet uit geld. Kredietwaardigheid is de sleutel voor duurzame economische groei. Want dan kan er krediet worden verstrekt aan de productieve spelers in een economie. Maar bij excessieve priveschuld en stagnerende prive-inkomens, zullen de banken, die toch al onder druk staan om hun hefboom te verlagen, zich wel tweemaal bedenken om op te treden als intermediair tussen de Centrale Bank en de algemene economie. Daarom mislukt de monetaire superstimulering telkens weer. Banken storten zich liever grootscheeps in speculatieve avonturen via zogenaamde Carry Trades, om het verschil in rendement proberen te vangen. Dat verklaart o.a. de superlage rendementen in staatsobligaties van straatarme landen, want banken kunnen het ‘gratis’ geld van de Centrale Bank in die rommelobligaties stallen, waartegenover geen reserves vereist zijn. Als het ooit mis zou gaan, dan staat de overheid toch voor hen klaar. Bovendien veroorzaakt de Centrale Bank zelf, door haar aankoop van kwaliteitsobligaties, een tekort aan noodzakelijk onderpand voor krediet en derivaten. Dat is niet stimulerend, maar juist deflatoir!

Negatieve rente breidt zich nu uit als een lopend vuur. Dat is niet stimulerend, want het is niets anders dan een extra belasting! Een belasting op spaargeld is wel het laatste, wat de wereld nodig heeft. Tegelijkertijd is, in de laatste 10 jaar, de kaspositie van niet-financieele ondernemingen overal ter wereld verdubbeld. De matige lust naar lange termijn investeringen in een wereld van tegenvallende groei ligt voor de hand. Naast de inkoop van eigen aandelen en dividendverhogingen, is deze berg van duizenden miljarden nu het doelwit geworden van een mogelijke strafbelasting. Vergeet het stimulerende effect daarvan dus maar! Overigens zijn de bedrijfsschulden natuurlijk ook de pan uitgerezen. Schuld is nog steeds aftrekbaar van de belastingen en de rente staat ‘laag’. Financieele afdelingen van niet-financieele bedrijven blijken zich echter regelmatig te bezondigen aan derivaten- en valuta-speculaties, ookal beweren zij, dat ze zich ‘beschermen’ (‘hedging’) tegen fluctuaties. Probeer dat maar eens uit hun balansen te halen.

De gigantische explosie in staatsschuld in de laatste 6 jaar om het financieele systeem overeind te houden, zal zonder meer leiden tot nog grotere bezuinigingen bij de overheid. De rechtse Republikeinen beheersen het Amerikaanse Congress, maar zelfs China, die in de laatste jaren een grotere schuldpositie als percentage van haar BNP wist op te bouwen dan die van Amerika, ziet zich genoodzaakt om de teugels aan te halen. Fiscale stimuleringen zijn al enige tijd vervangen door fiscale afremmingen. Deze structurele trend wordt alleen omgebogen, na het begin van de volgende wereldoorlog. Ondertussen zal niet te ontkomen zijn aan krediet-inkrimping, -sanering, -herstructurering en -kwijtschelding, welke een bres slaan in het financieele systeem en de deflatoire trend nog versterken. Landenfaillissementen liggen ook in de lijn der verwachting, net zoals in de zomer van 1934 en vele staatsobligaties van zwakke landen worden weer het haasje. Laten de banken toevallig volbeladen zijn met al dat giftig papier! Of treedt, in het geval van de Eurozone, de ECB op, als redder in nood? De ECB lijkt misschien ‘onafhankelijk’, maar overeenstemming hierover onder 19 lidstaten lijkt echt een sprookje. Het wordt slaande ruzie! Afgezien nog van het feit, dat crediteuren en debiteuren waarschijnlijk beiden even onverantwoordelijk zijn geweest.

De ramp, die zich, vooral sinds 2011, volstrekt in alle grondstoffenprijzen, is een voorbode voor de structurele economische depressie, die voor de deur staat, net zoals die van 1922. De aandelenhausse van de jaren ‘20 was , net zoals nu, een poging om zich daaraan te onttrekken. Tevergeefs. Malthus, de dominee, die 200 jaar geleden voorspelde, dat de groeiende wereldbevolking zich niet meer zou kunnen voeden, heeft nog steeds ongelijk. De mens is vindingrijk! Zelfs na een verzevenvoudiging van die wereldbevolking sindsdien, kunnen de opbrengsten per hectare nog scherp stijgen. Na teveel aanplantingen in de laatste twee jaar, zijn ook de landbouwprijzen bergafwaarts gegaan. Laat niemand zich verleiden door de mooie verhalen over de geweldige lange termijn vooruitzichten van grondstoffen. Elke hausse was tijdelijk, vanwege oorlog of vanwege voorbijgaande industrialisatie of vanwege een (olie-)embargo of vanwege een buitensporige krediethausse, zoals in China, of vanwege het ‘oppomp’-beleid van Centrale Banken. Sinds 1774, 241 jaar geleden (!), is de Commodity Research Bureau index (CRB), na aftrek van inflatie, alleen maar gekelderd. Het einde van deze neerwaartse trend is niet in zicht. Denk maar eens aan de Wetten van Newton in 1687 (oorspronkelijk van Galilei, 50 jaar eerder): een voorwerp beweegt zich, zonder uitwendige kracht, rechtlijnig en met constante snelheid. Deze trend is dus zelfdraaiend! Dat lijkt bijzonder sneu voor de zogenaamde Opkomende Landen, die ook nog eens in, steeds sterkere, Dollars hebben geleend. Rampzalig!

Maar de meest ontzaglijke deflatieschok ligt nog voor ons: de ineenstorting van de aandelenbeurzen. Na de ‘verrassing’ van de daling in grondstoffenprijzen en in obligatierendementen, plus niet te vergeten, de steeds sterkere Amerikaanse Dollar, lijkt de Amerikaanse S & P 500 index, die al 40 maanden geen noemenswaardige correctie heeft laten zien, toe aan een flinke, neerwaartse aanpassing. De koers/winst-verhouding is nu al 61% boven het historisch gemiddelde sinds 1881! Degenen, die op dit zinkende schip blijven dansen, zullen van een koude kermis thuiskomen. Grondstoffen- en onroerend goedprijzen zullen overal nog een trap na krijgen. Kasgeld is koning, nu meer dan ooit. En, nog steeds, lange termijn Amerikaanse Treasuries!

DIEDERIK SCHMULL

11 Februari, 2015

WESTCLIFF-On-SEA, Essex, UK