TUSSEN DE WAL EN HET SCHIP
De Centrale Banken kunnen geen kant meer uit. Doorgaan op de oude voet of normalisering? Hoe dan ook, het maakt niets meer uit, want een harde landing ligt in het verschiet. Het onorthodoxe monetair beleid van de laatste 20 jaar heeft de instorting van het financieele systeem even kunnen uitstellen. Maar na 7 decennia van extreme, meestal improductieve, kredietexpansie en een toenemende reeele economische groeivertraging, lijkt dit absurde beleid van nul- en negatieve rente en van marktmanipulatie door de opkoop van allerlei activa, niet opgewassen tegen de natuurwet. Eb en vloed kunnen tijdelijk worden afgeremd, maar nooit worden tegengehouden. Hoelang is het massieve bedrog bij spaarders, gepensioneerden en verzekerden nog vol te houden? Of zijn besparingen voor toekomstplanning opeens voorgoed uit de tijd? Wat kunnen Centrale Banken nog verder bedenken, nu bijna al hun kruit is verschoten? Bij de beleidsmakers breekt het koude zweet uit, want de ultieme systeemcrisis staat geduldig haar opwachting te maken, ondanks hun schijnbaar eindeloze vindingrijkheid om het bestel overeind te houden. Er is geen twijfel mogelijk, dat de Centrale Banken opeens het bijltje erbij neer zullen moeten gooien. Dan is de Big One ophanden. De timing daarvan is totaal onbelangrijk.
Zelfs een periode van economische stagnatie, vergelijkbaar met die van Japan in de laatste 25 jaar, lijkt voor de rest van de wereld onaannemelijk. Japan heeft geluk gehad! Haar staatsschuld was in 1989 relatief laag en de financiering van de schuldexplosie sindsdien, werd voornamelijk verzorgd door de Japanners zelf. Verder kon Japan profiteren van een redelijke economische groei elders, door de Yen voortdurend te verzwakken. De vergrijzing kon worden opgevangen door de hoge welstand per hoofd der bevolking. Bovendien is de Japanse maatschappij vrij homogeen, vanwege beperkte immigratie. De rest van de wereld staat echter voor een veel grotere uitdaging. De totale wereldschuld, als percentage van de economie, is al historisch torenhoog (een record van minstens 240%). De vermogensongelijkheid lijkt ongeevenaard in de wereldgeschiedenis. Amper 62 mensen bezitten - op papier - evenveel als de helft van de wereldbevolking (3.6 miljard mensen). Dat was 5 jaar geleden nog 388! (Oxfam). Stel eens voor, hoe hoog de spanningen kunnen oplopen, als het ooit misgaat. Leef dus zo onopvallend mogelijk en laat nooit zien, hoeveel geld men heeft.
De Grote Klap, die korte metten maakt met de Status Quo, gaat vooraf aan een eventuele Nieuwe Wereldorde. Wat blijft er over van het verdeelde Europa en van de instabiele Eurozone? Of van China met haar tijdbom van excessieve schuld? Of van de overige, eens populaire, grondstofgevoelige BRICS (Brazilie, Rusland en India)? Als de Financieele Crisis van 2008 slechts een voorspel was van de Big One, dan zal de triomftocht van de Dollar en de Treasuries zich voortzetten. De massieve kapitaalvlucht uit de Euro en de Yen, met hun negatieve rentes, richting Dollar, neemt steeds grotere vormen aan. De internationale vraag naar Euro-obligaties en aandelen is in de laatste 1 ½ jaar ingestort en is thans negatief. Het opkoopprogramma van de ECB, wat dient om het Europroject staande te houden, loopt achter op de werkelijkheid en moet dringend worden uitgebreid. In navolging van de Bank of Japan, die grootaandeelhouder is geworden van de Nikkei 225 en zich daardoor ontpopt heeft als een gigantisch Hedge Fund. Desalniettemin is de Nikkei 225-index in het laatste jaar al met 20% gedaald! Ondertussen is de Eurostoxx 50-index in het laatste 1 ½ jaar al 25% naar beneden gekelderd, in tegenstelling tot alle verwachtingen van de ‘deskundige’ optimisten. Waar is de toverstaf van de ECB gebleven, als het effect van de laagste rente in 5000 jaar en de laagste obligatierendementen in 500 jaar, het af laat weten?
De Dollar, als percentage van alle valuta-reserves, is nog steeds 64% tegenover 70% in 1999. De Euro is sinds die tijd nagenoeg gelijk gebleven (20%), maar wel 5% lager dan voor de Financieele Crisis in 2008. Rond 60% van alle internationale obligaties en leningen luiden in Dollars, tegenover rond 20% in Euros en rond 3% in Yen. Internationale transacties in Dollars zijn in de laatste 5 jaar in de lift (van 30% naar 43%), terwijl de Euro als betaalmiddel in betekenis afnam (van 44% naar 29%). De (tot 1 October, 2016, niet-inwisselbare) Chinese Yuan neemt nog steeds slechts 2% van alle transacties in de wereld voor haar rekening. Misschien wordt de Yuan echter voorlopig niet inwisselbaar tegen de Dollar. Het einde van de wereldrol van de Dollar is dus nog lang niet in zicht! Integendeel. De rest van de wereld probeert, met onderbrekingen, juist te devalueren ten opzichte van de Dollar om de economie op peil te houden.
Maar echt ‘gelddrukken’ is heel gevaarlijk (zie Venezuela!), want hyperinflatie verarmt de gehele binnenlandse bevolking. Bij een soort landenfaillissement (zoals verlenging van de afloopdatum van staatsobligaties) zijn voornamelijk de crediteuren de klos. Dit laatste wordt schering en inslag tijdens de volgende crisis, net zoals in de vorige Grote Depressie in de jaren ‘30. Dat is nog eens andere koek dan in 2008! Raad eens, wat aandelen, grondstoffen en kredietgedreven onroerend goed dan waard zijn! De handel stopt. Vandaar de onafgebroken vrije val in rendementen van soliede staatsobligaties, die nu ondenkbare waarderingen hebben bereikt en historisch de beste voorspellers zijn geweest van de toekomst. Die waarderingen wijzen op de komende Grote Klap, gepaard gaande met een hele reeks van ‘onverwachte’ faillissementen, die de economie en de politiek van de wereld onherkenbaar zal veranderen. Wees voorbereid!
In een wereld van blinden, zijn voorlopig de eenogigen, namelijk Kasgeld in Dollars en Amerikaanse Treasuries, Koning. Er is zo’n enorm tekort aan Treasuries, benodigd als onderpand voor Derivaten en Krediet, dat het rendement van de 10-jarige (1.60%) op weg is naar MINUS 1%! Het rendement van de 15-jarige Japanse staatsobligatie (JGB) en die van de 10-jarige Duitse Bund zijn reeds negatief voor het eerst ooit. Maar eindigt niet al het ‘papiergeld’, zonder enige discipline en zonder enige dekking van tastbare activa, zoals Goud of Zilver, als waardeloos op de schroothoop? Sinds 4200 voor Christus, hebben immers 639 valuta’s dat trieste lot moeten ondergaan. Het tempo van de ondergang van die valuta’s verschilt echter aanzienlijk. De laatste keer, dat Amerikaans geld waardeloos werd, was 235 jaar geleden, toen de onbeperkte uitgifte van de Amerikaanse Continentals de strijd om Amerikaanse onafhankelijkheid financierde. Dat was de ‘oorlogsbelasting’ van destijds.
Sindsdien volgden verschillende vormen van een Goudstandaard, wat echter in 1971 moest worden beeindigd. De Dollar werd toen ‘fiatgeld’, zonder dekking, dat af en toe weliswaar in opspraak kwam door een inflatiecyclus, maar uiteindelijk toch steeds, als ‘s werelds reservevaluta, hardnekkig werd verdedigd (door bijvoorbeeld 20% rente in 1981). Deze historische, niet aflatende vastberadenheid is deel van de Amerikaanse cultuur, ongeacht de benodigde offers, wat wezenlijk verschilt van de meeste andere culturen. Daarom lijkt de Dollar de laatste rots in de branding, zolang de Amerikaanse hegemonie relatief in tact blijft en de rest van de wereld verder wankelt. Soms lijkt het, dat Amerika de rest van de wereld niet meer naar zijn hand kan zetten, maar bij de volgende wereldwijde economische crisis, is er geen enkel ander land, dat kan optreden als de geldschieter in laatste instantie (‘lender of last resort’), net zoals dat het geval was in 2008 (valuta-swaps van de Federal Reserve met 14 Centrale Banken over de gehele wereld). Reken dus op een opmerkelijke versteviging van Amerika’s positie in de wereld en dus de Dollar, na de volgende Grote Klap. De Euro, als valuta zonder land, overleeft die niet. De Europese Commissie (het ‘Politburo’) van de Europese Unie (28, voornamelijk ‘straatarme’ leden) evenmin.
Overigens is de koppeling van een valuta met bijvoorbeeld Goud en Zilver nooit bestendig gebleken. Zo’n gedwongen discipline van de geldhoeveelheid werd regelmatig verlaten, als de omstandigheden daartoe aanleiding gaven. Toch lijkt er weer een belangrijke rol voor Goud weggelegd in een nieuw monetair systeem, na de Grote Klap, om het vertrouwen in het financieele systeem te herstellen. Dat heeft de geschiedenis bewezen. De mensheid heeft historisch bijna altijd gekozen voor Goud en elke andere vlieger, zoals SDR’s (Speciale Trekkingsrechten van het IMF), ging nooit op. Dus wat Fysiek Goud verdient deel uit te maken van een vermogen, als verzekering, ongeacht de prijs. Goud is zo schaars in verhouding tot de wereldliquiditeit, dat de Fysieke Goudhandel op den duur niet meer vanzelfsprekend zal zijn. Praat er daarom nooit over. De Centrale Banken zelf doen daarover ook geheimzinnig en velen bezitten waarschijnlijk meer Goudcertificaten dan Fysiek Goud. Wat kennelijk aantrekkelijk is voor Centrale Banken (Goud, niet Zilver), moet dus ook aantrekkelijk zijn voor de slimme particulier. De ‘manipulatie’ van de Goudprijs (via de Futures) moet men op de koop toe nemen. Dus niet wakker liggen, als de Goudprijs ooit weer eens daalt met 50%. U zou uw schilderij van Rembrandt toch ook niet verkopen? Goud is misschien nog wel mooier om naar te kijken.
Na de laatste Grote Klap, zo’n 9 jaar geleden, heerst er onterecht een stemming van gezapigheid, omdat de Centrale Banken er voor hebben gezorgd, dat de opgepompte prijzen van activa hoog bleven, wat er ook gebeurde ( de ‘Put’ van de FED). Maar pijn kan niet eeuwig uit de weg worden gegaan, waardoor gezapigheid steeds riskanter wordt. Gaat men wat verder terug in de geschiedenis, dan hebben de Centrale Banken af en toe wel degelijk door de zure appel heen moeten bijten, zodra zij de macht over het stuur kwijtraakten, met alle gevolgen van dien. Velen beschouwen hen al als ‘spoken’ (‘zombies’)! Waarom zou een ‘normalisering’ van de rente naar bijvoorbeeld 3% niet opeens zomaar uit de lucht kunnen komen vallen? In ieder geval kan dan de rente weer worden verlaagd bij de volgende recessie.
Helicoptergeld? Uiterst riskant en illegaal. Een wetsverandering kan jaren duren. Nog negatievere rente? Het averechtse effect is nu duidelijk. Nog meer kwantitatieve verruiming (QE)? Het effect daarvan is steeds verminderd. De Super-QE (QQE) van de Bank of Japan (BOJ) heeft uiteindelijk weinig uitgehaald voor de aandelenmarkt.
De meeste waarnemers zijn van mening, dat de Amerikaanse Federal Reserve bluft, door meerdere rente-stijgingen in het vooruitzicht te stellen. Deze ‘verkrapping’ van het monetair beleid zou net zo voorbarig zijn als in 1936 tot 1937, welke het economisch herstel, sinds het dieptepunt van de depressie in 1933, destijds in de kiem smoorde. Tussen Mei, 1937 en Juni, 1938, beleefde Amerika een grote economische krimp van 9%, een productiedaling van 40% en een instorting van de aandelenmarkt van liefst 50%. Groothandelsprijzen raakten weer in een vrije val van 11%. Maar wie herinnert zich nog de gebeurtenissen van 80 jaar geleden? De geschiedenis leert ons juist, dat elke generatie vervalt in dezelfde ‘fout’ uit het verleden. Was het maar zo, dat men lering trok uit het verleden! De realiteit is, dat elke generatie het beter meent te weten dan de vorige.
Opvallend is, dat de BOJ verrassenderwijs al reusachtig veel gas heeft teruggenomen in haar monetaire stimuleringen, met pijnlijke gevolgen voor de Aziatische markten, terwijl de Yen omhoog is geschoten. De Yen (en de Euro) worden door de Grote Speculanten geleend (‘goedkoop’) voor hun hefboomspelletjes, dus er gaan er weer velen voor de bijl! (Als men leent in een bepaalde valuta, is men ‘short’, en moet men ‘indekken’, als die niet daalt). Maar zodra de Grote Speculant weer is uitgekleed, dan kan men een aanzienlijk lagere Euro en Yen verwachten tegenover de Dollar.
Er zijn wel degelijk grenzen aan de opkoop van activa door een Centrale Bank. De activa op de balans van alle Centrale Banken, thans ter waarde van 25% van de gehele wereldeconomie, moeten ook weer eens ‘teruggedraaid’ worden. Dat is een zwaard van Damocles, die boven ons hoofd hangt. Het zal een generatie duren om over die pijn heen te komen! De les van de ‘pijn’ van 1981 ( 20% rente, 2 achtereenvolgende recessies en een forse schuldensanering) is juist, dat er daarna weer een langdurige periode van economische groei mogelijk wordt, net zoals die tijdens de jaren ‘80 en ‘90. Een crisis, hoe angstig ook, werkt louterend en is een voorwaarde voor een nieuwe welvaartsfase. Zonder een chirurgische ingreep, wordt een ziek mens nooit beter.
DIEDERIK SCHMULL 16 Juni, 2016
Westcliff-On-Sea, Essex, U.K.
===
