Translate

dinsdag 28 november 2017

DE TIKKENDE TIJDBOM


DE TIKKENDE TIJDBOM
Wat een opwindende tijd. Zelden heeft de wereld zo’n goede beleggingsperiode achter de rug, als in de laatste paar jaar. Velen maken zich zorgen over de kansen, die men heeft laten liggen (‘fear of missing out’, FOMO) en zijn bereid om straks alle voorzichtigheid te laten varen. Een slecht en wellicht vals schilderij van Da Vinci werd onlangs geveild voor $ 450 miljoen. $4.00 in Bitcoins in 2010, is nu, 7 jaar later, opeens $ 11.000 waard. De tulpenbollenprijzen stegen in 3 jaar (1634 - 1637) slechts 60 maal, voordat het opeens voorbij was. De Zuidzee-Bubbel (1719 - 1721) schoot met amper 1000% omhoog, voordat die uit elkaar plofte. Bijna alle activa lijken nu peperduur (duurder dan in 1929 en in 1999-2000!), maar er zijn waarschijnlijk 1001 redenen, waarom dat nu gerechtvaardigd zou zijn.

Misschien breekt een nieuw tijdperk aan (‘a new era’), met kunstmatige intelligentie (AI), robotisering en zelfbesturend, electrisch autorijden, terwijl de economische groei meevalt met rente en inflatie, die niet uit de hand lopen (‘Goldilocks’, het Goudlokjes-effect: ‘net’ goed). Zoals de klassieke uitspraak van de Amerikaanse econoom Irving Fisher van 9 dagen voor de Crash in Wall Street in 1929: ‘de beurzen lijken een permanent hoog niveau bereikt te hebben’. Fisher had de tikkende tijdbom genegeerd van de excessieve schuld als percentage van de economie, die destijds net zo hoog was als die van nu. Kredietgedreven ‘welvaart’ loopt spaak, zodra de economische groei ‘onverwacht’ tegenvalt.

De meeste financieele deskundigen verkeren momenteel in een jubelstemming over de komende hoogconjunctuur in 2018, want er moeten zaken worden gedaan. De economische groei valt toch juist mee en het beste komt toch nog? Dergelijke alarmerende kuddegeest was ook waarneembaar in 1999-2000 en 2007, net voordat het helemaal misliep. In 1929, net voor de Grote Depressie, werd de hyperactieve Herbert Hoover de Republikeinse President van Amerika, die, net zoals de Republikeinse President Donald Trump, een vermogende en autoritaire zakenman was, die weinig kritiek duldde. Hij was ook een isolationist, die hoopte, dat Hitler en Stalin elkaar zouden vernietigen, zonder dat Amerika daarbij betrokken zou raken. Hopelijk zit President Trump niet op een tikkende tijdbom, zoals President Hoover toen. Want Hoover kreeg daarna, vrij onterecht, de schuld van de Grote Depressie. Toch overleed hij pas in 1964, op 90-jarige leeftijd, in zijn suite in het Waldorf Astoria Hotel te New York, waar hij liefst 33 jaar lang verbleef.



Het grootste risico op kortere termijn is deflatie, zodra de economie, om welke reden dan ook, zou afkoelen. De wereldschuld als percentage van het BNP (Bruto Nationaal Product) is op een record, de vergrijzing onder de wereldbevolking versnelt, de krediet- en huizenbubbels, met name in China (‘schaduwbankieren!’), Canada en Australie, zijn torenhoog, terwijl de Centrale Banken van plan zijn om in 2018 hun monetair beleid te ‘verkrappen’ (‘Quantitative Tightening’, QT, in tegenstelling tot ‘Quantitative Easing’, QE) , waardoor de wereldliquiditeit zou inkrimpen. Dat laatste kan het einde inluiden van de gigantische bubbel in activa (aandelen, onroerend goed en grondstoffen), die dan altijd pleegt te barsten. Of blijft het toch bij loze woorden? 2018 is weer een belangrijk politiek jaar, met Amerikaanse Midterm verkiezingen en, niet te vergeten, de cruciale verkiezingen in Italie. De ‘onafhankelijkheid’ van Centrale Banken kent zijn grenzen.

Tot nu toe werden de eerste verschijnselen van deflatie meteen bestreden met massieve monetaire stimuleringen en ultralage rentes zonder weerga, maar niet voordat er eerst een instorting van de markten had plaatsgevonden. Staat de wereld bij de volgende grote instorting, een monetair stimuleringsbeleid te wachten, dat aanzienlijk groter is dan wat er sinds 2008 - 2009 heeft plaatsgevonden, met nog veel meer negatieve rente? De laatste financieele reddingsactie kostte naar schatting tenminste $ 15.000 miljard of ongeveer 20% van de totale nominale waarde van de wereldeconomie (14% van de totale waarde op basis van koopkracht).

Of komt men dit keer tot de conclusie, dat zo’n reddingsactie niet voor herhaling vatbaar is, zonder het financieele systeem definitief te ondermijnen, want bij negatieve rente gaat het systeem op den duur immers failliet? De noodzaak om door de ‘zure appel heen te bijten’ (gedwongen schuldsanering) via een ontwenningskuur (‘detox’), zoals de vroegere voorzitter van de FED, Paul Volcker, in 1981, deed om de inflatie van 15 - 20% in de kiem te smoren met een rente van 20%, zou dit keer wel eens onvermijdelijk kunnen blijken. Bijna niemand hield dat toen voor mogelijk.

Een typische Amerikaanse mentaliteit van ‘kijken waar het schip strandt’ (‘let the chips fall where they may’) duikt in de geschiedenis herhaaldelijk de kop op. Dit is vaak onbegrijpelijk voor niet-Amerikanen, en zeker voor de Communistische Chinezen, maar zoiets zou de huidige euforie op zijn kop zetten en is in de markten bij lange na nog niet verdisconteerd. Alle hyper-inflationisten bijten dan weer in het stof. Want als de gigantische Chinese schuldenzeepbel barst, net zoals die van Japan in 1989, dan loopt China, die 50% van de economische wereldgroei voor haar rekening nam sinds 2008, niet meer naast zijn schoenen en zit Amerika vaster in het zadel dan ooit. Een deflatie-scenario is immers de kus des doods voor schuldenaren. Vergeet het algemene idee van een ‘zachte landing’, wat wordt betwist door het hoofd van de Chinese Centrale Bank zelf, Zhou Xiaochaun, die het had over een mogelijke ‘Minsky Moment’ (schulddeflatie). Die uitspraak is inmiddels verwijderd van de website van de People’s Bank of China (PBOC) en Zhou gaat binnenkort op pensioen. Misschien mag hij het land niet meer verlaten. Het aantal Chinese leningen, dat in gebreke is, is geheel uit de hand gelopen en het gehele Chinese bankwezen (bijna 50% van de leningen staat buiten de boeken - ‘off-balance sheet’) lijkt bankroet (!). Zal China (de Chinese RMB is nog gekoppeld aan de Dollar) weer kiezen voor hyperinflatie, net zoals tussen 1945 en 1949, net voordat Mao Tse-Tung de macht overnam? Zou het huidige regime overeind kunnen blijven?


Een andere aanwijzing, dat het klimaat betreffende een nieuwe internationale financieele reddingsactie totaal is veranderd, is de nieuwe regelgeving van de Europese Unie (EU)(Basel III) ten aanzien van de 8,300 Europese banken, die duizenden miljarden aan ‘Non-Performing Loans’ (NPL’s) - leningen, die geen rente of aflossing betalen - met zich meetorsen. In de volgende crisis zullen aandeelhouders, obligatiehouders alsmede depositohouders geheel of gedeeltelijk kunnen fluiten naar hun geld. Depositohouders zijn ook crediteuren van een bank (zij hebben een lening verstrekt aan de bank) en het depositogarantiestelsel (DGS), dat trouwens al op losse schroeven staat, is een wassen neus, want het geld ontbreekt. Volgens EU-verordening nr. 575/2013, kunnen uitbetalingen aan bankclienten worden opgeschort en hun activa in beslag worden genomen. Inmiddels is in China de impliciete garantie op ‘Asset Management Products’ (AMP’s), ter waarde van $ 15000 miljard ook reeds verwijderd. Gelooft men, dat de donkere wolken zich zullen samenpakken?


EU-verordening nr. 575/2013: 323 klein gedrukte bladzijden!
Opzettelijk stilgehouden door de media:


De langste Amerikaanse economische cyclus ooit, duurde 10 jaar tot 2001, maar de beurzen bereikten hun hoogtepunt een jaar eerder, in 2000, waarna een daling volgde van 50% in de Dow Jones index (en van liefst 80% in de NASDAQ index met vele technologiefondsen) tot 2002. Die klap was nog eens andere koek dan de gemiddelde stijging van 10% tot 15% per jaar, tussen 1987 en 2000.

De huidige economische cyclus duurt al 9 jaar. Er lijkt geen wolkje aan de lucht! Geen enkele econoom ziet een recessie aankomen, zeker niet in de komende 3 jaar. De enige waarschuwing is afkomstig van de obligatiemarkt, wat de thuishaven is van het Grote Geld en daarom traditioneel gezien wordt als de slimste markt. Tot grote verbazing van de meeste financieele deskundigen, is er sprake van een afvlakkende rendementscurve (‘flattening yield curve’), waarbij de rendementen van langere obligaties meer dalen dan die van kortere obligaties of waarbij die van kortere obligaties meer stijgen dan die van langere obligaties. Het verschil tussen het rendement van kortere obligaties en dat van langere obligaties (‘spread’) is nu al het laagst in 10 jaar. In de huidige situatie, stegen de rendementen van kortere obligaties, terwijl die van langere obligaties daalden.

Dit proces wordt aangemoedigd, als een Centrale Bank de korte termijn rente verhoogt. Een afvlakking van de rendementscurve duidt juist op de angst voor een economische afkoeling met nog lagere inflatie en nog lagere economische groei. Als de rendementen van langere obligaties zouden blijven dalen, dan kan er een negatieve rendementscurve (‘inverted yield curve’) in het verschiet liggen, waarbij die rendementen lager zouden kunnen worden dan die van kortere obligaties. In zo’n (zeldzame) situatie ziet de markt altijd een recessie aankomen. Lacy Hunt van Hoisington, die al 35 jaar positief is op de langere Treasuries, voorspelt, dat zo’n negatieve rendementscurve over 12 maanden werkelijkheid zou kunnen worden. Dan zou het rendement van de 30-jarige Treasury (thans: 2.76%) kunnen instorten naar 2% of lager, met een navenante stijging van de waardering, terwijl de recessie zich aandient in 2019. Wat het effect zal zijn op riskante activa (aandelen, onroerend goed en grondstoffen) laat zich raden!

Maar de aanhoudende daling van rendementen van bijvoorbeeld de Amerikaanse 30-jaar Treasuries wordt door sommigen weggewuifd, omdat er nu eenmaal enorme vraag is van instituten, zowel in Amerika als daarbuiten, die steeds op zoek zijn naar langere looptijden met enig rendement. Het Grote Geld kan in andere staatsobligaties veel moeilijker uit de voeten. Sommigen, zoals de econoom Paul Donovan van UBS, stellen, dat economen, die positief blijven over de economie, meer geloofwaardigheid verdienen dan de rendementscurve, ondanks het feit, dat de beste economen met hun ingewikkelde modellen, vooral die van Centrale Banken en het IMF, er constant naast zitten met hun voorspellingen!



Uit alles blijkt, dat Amerikaanse obligatiebeleggers, sinds Maart, 2017, steeds bezorgder zijn geworden over de lage inflatiecijfers, waardoor de risicopremie (‘term premium’) op nominale obligaties, die worden beschouwd als een bescherming tegen lagere inflatie, nu negatief is geworden:



Bovendien lijkt het pakket van Amerikaanse fiscale maatregelen, mocht dat worden goedgekeurd door het Amerikaanse Congress, slechts een beperkte en tijdelijke gunstige invloed te hebben op de economische groei. Verlaging van de bedrijfsbelasting en repatrieering van buitenlandse bedrijfswinsten kunnen de beurzen wat ondersteunen, omdat financieele engineering (inkoop van eigen aandelen, dividend-verhogingen en bedrijfsfusies) dan waarschijnlijk is. Maar helaas zal het effect van een belastingverlaging veel minder zijn dan die van 1981 (Reagan) en van 2001 (Bush). In tegenstelling tot die periode, stijgt het begrotingstekort nu fors, net zoals de korte rente van de Federal Reserve (‘federal funds rate’). Tegelijkertijd daalt de jaarlijkse groei van de geldhoeveelheid (‘M2’), terwijl de omzetsnelheid van het geld (‘velocity’) het laagst is in 60 jaar.

Verder zijn de factoren, zoals demografie, schuld als percentage van de economie en productiviteit, stukken ongunstiger dan toen. Dus een noemenswaardige stijging van bedrijfsinvesteringen lijkt een vlieger, die niet opgaat. Maar President Trump, met de grootste overwinning voor de Republikeinen in het Congress, in zijn zak, sinds 1929, is er een meester in om alles mooier voor te stellen, dan het is, en perceptie, niet werkelijkheid, is het enige, wat zwaar weegt, om verkiezingen te winnen. In ieder geval lijkt het bedrijfsklimaat wel veel vriendelijker, nu allerlei regulieringen worden versoepeld, wat onder Hillary Clinton en de Democraten niet had kunnen gebeuren.

Het inflatiecijfer, dat het meeste van belang is (‘the Trimmed Mean PCE - Personal Consumption Expenditures- Inflation Rate’), is in 2017 scherp gedaald en die daling zal zich in 2018 voortzetten, vanwege de excessieve schulden, de veel lagere besparingen als percentage van het beschikbare inkomen (de consument is immers 70% van de totale economie), de lage productiviteit, vooral dankzij de vergrijzing, en de ‘verkrapping’ van het monetaire beleid. Het aangezwollen consumentenkrediet, dat de levensstandaard even poogde te handhaven, terwijl het reeele inkomen stagneerde, zal later, bij het laagste economische herstel sinds de Tweede Wereldoorlog, een ernstig blok aan het been blijken. Alhoewel demografie in Amerika gunstig afsteekt tegenover Europa en zeker Japan, is de groei van de Amerikaanse bevolking, ondanks de immigratie, het laagst in 80 jaar, en de geboortegraad (‘fertility rate’) het laagst ooit. Daarom zullen inflatoire verwachtingen verder blijven dalen, wat bijzonder positief zal zijn voor de waardering van 30-jarige Treasuries. Het sprookje, dat riskante activa (aandelen, onroerend goed en grondstoffen) in de komende jaren geweldig zullen presteren, zal niet uitkomen.

(Klik op 1 jaar):




Tenslotte zal de inflatie in toom worden gehouden door de structurele daling van energieprijzen in de komende 10 jaar. Mede dankzij de olieschalierevolutie, is de Amerikaanse export in olie en gas omhoog geschoten. De Amerikaanse gasproductie is nu de grootste ter wereld. Het toppunt van de vraag naar olie staat weliswaar nog niet direct voor de deur, maar is wel in zicht, naarmate de elektrificatie van de wereld in een stroomversnelling raakt. Bij de volgende recessie, is een olieprijs van $ 20.- (thans $ 60.-) niet ondenkbaar, want de markt is daarop totaal onvoorbereid. Er is thans sprake van een record aantal speculatieve ‘long’ posities in de oliefuturesmarkt, terwijl de financieele problemen van Saoedie Arabie en de boordevolle olieopslagfaciliteiten toch overbekend zijn:

De Amerikaanse olie-export is geexplodeerd:


Degenen, die dus nu feestvieren, net zoals ten tijde van de roerige jaren twintig (‘the Roaring Twenties’), toen de rokken nog nooit zo kort waren en een blote rug eerder regel dan uitzondering was (‘The Great Gatsby’, 1925; F.Scott Fitzgerald), net voordat het doek definitief viel, moeten zich ervan bewust zijn, dat er nu gedanst wordt vlakbij een tikkende tijdbom.

MEDEDELING: Er zijn nu 5 soorten van lidmaatschap. Welk lidmaatschap past bij u? Leden kunnen profiteren van lunches en/of borrels (weer 2 of 3 maal in 2018), persoonlijke beleggingsadviezen en extra, mogelijk winstgevende, informatie via o.a. een reeks van regelmatige PAMFLETTEN en belangrijke artikelen. Van harte welkom bij de club! Velen onder u zijn al 10 jaar of langer trouwe volgers. Zie hiernaast voor nadere gegevens.

DIEDERIK SCHMULL                 28/11/2017            Westcliff-On-Sea, ESSEX, UK



Gepost door op 81 opmerkingen:

donderdag 19 oktober 2017

DOORGEDRAAID


DOORGEDRAAID
De technologische ontwikkelingen op het gebied van algoritmes (‘algo’s) en kunstmatige intelligentie (artificial intelligence - ‘AI’), volgen elkaar tegenwoordig zo snel op, dat men zich terecht kan afvragen of die nog onder controle kunnen worden gehouden. Misschien zijn de algo’s al doorgedraaid, terwijl de wereld zich nog van geen kwaad bewust is. Daar zou je stil van worden, want dat zou catastrofaal kunnen aflopen.

Die arme algo’s zijn toch zo geprogrammeerd, dat die precies doen, wat er van hen verwacht wordt? Maar stel je eens voor, dat zij ervoor moeten zorgen, dat aandelen alleen maar blijven stijgen? En dat zij eigenschappen gaan vertonen van bovenmenselijk verstand, waardoor de mens overgeleverd wordt aan een totaal onzekere toekomst? De ontwikkeling van robot-automatisering is immers exponentieel (volgens de wet van Moore), waardoor de kans, dat iets, wat over 100 jaar ooit zou kunnen gebeuren, nu al plaatsvindt, terwijl de mens dat nog nauwelijks in de gaten heeft:


Momenteel wordt nog slechts 10% van de dagelijkse aandelenhandel in Amerika bepaald door fundamentele beleggers. Robots (‘bots’) maken in de financieele markten dus nu al de dienst uit. Is fundamentele aandelenanalyse slechts een nevenattractie?

       
Als financieele markten daardoor doordraaien en elke vorm van terughoudendheid dreigen te verliezen, dan staat de wereld een nog grotere waanzin van euforie te wachten dan de Nederlandse tulpengekte (1636 - 1637), de Mississippi bubbel (1716 - 1720) en de Zuidzee bubbel (1719 - 1720), bij elkaar! Zodra de beloofde gouden bergen uitblijven, volgt de ineenstorting en een structurele, decennia-lange, economische depressie net als toen. Alles is mogelijk, als men zijn gezond verstand verliest.

Ondertussen draait de S&P 500 index op volle toeren en heeft nu een veel hogere stand bereikt dan de voorspellingen van de meest optimistische beleggingsstrategen. Beleggingsstrategen blijven achter de feiten aanhollen, omdat de markten zich nergens van schijnen aantrekken. Voor professionele beleggers is het bijzonder pijnlijk om deze ongelofelijk sterke markt te missen. De meeste particuliere beleggers, die in 2017 netto-verkopers zijn geweest van beleggingsfondsen en ETF’s, krijgen het gevoel in het stof te bijten en zouden wel eens, net op het funeste onjuiste moment, massaal naar de aandelenmarkten kunnen terugkeren. Als iedereen hoopt op een stap terug in een opgaande markt, dan komt dat vaak niet uit. De S&P 500 index, na een stijging van 14% tot dusver in 2017, heeft nu bijna de langste periode achter de rug ooit, zonder een teruggang van 3%:


Sinds het begin van de S&P 500 index in 1928, is er sprake geweest van een gemiddeld jaarlijks rendement van 10% (7% na aftrek van inflatie), waarvan de helft bestond uit dividendrendement. De samenstelling van de index werd regelmatig aangepast. Het kapitalistische systeem, vooral in Amerika, trotseerde, tijdens die 89-jarige periode, een reeks van recessies, oorlogen en faillissementen. Algo’s zouden daarom kunnen concluderen, dat de beurs gewoon een loterij is zonder nieten, waardoor de kans groter wordt, dat de grootste aandelenbubbel ooit, nog voor ons ligt. De teruggang daarna wordt dan pas echt gevaarlijk.

Ondertussen is de nieuwe generatie van supercomputers (‘quantum computing’), die een miljoen-maal sneller zijn dan de huidige en niet meer gebaseerd zijn op tweetallige berekeningen, zoals 1 en 0 (‘bytes’), niet meer ver weg. Computers met quantum bits (‘qubits’), kunnen hele ingewikkelde berekeningen aan, waardoor een draagbare super-mini-computer binnen ieders bereik zou komen te liggen:


Dit betekent, dat men straks het idee zou kunnen krijgen, dat de wereld voorgoed is veranderd en bezig is om een grote technologische sprong vooruit te maken. De, aan computers gekluisterde, studiebollen (‘nerds’), lijken de wereld nu mede te beheersen. Staan we aan de vooravond van een van de meest opwindende periodes van de 21ste eeuw met ongekende economische groei en productiviteitsstijging? Zoiets spreekt pas goed tot de verbeelding! Bij een recente rondvraag (Bloomberg) onder 89 economen, was er niemand, die een economische recessie voorspelt in de komende 3 jaar! Geen wonder, dat deze opgaande markt pas zou kunnen eindigen, als er sprake is van algehele euforie en als iedereen doorgedraaid is.

Natuurlijk beleeft de wereld in 2017 de sterkste synchronische economische groei van de afgelopen 10 jaar. Volgens het IMF, blijven slechts 6 van de 192 landen achter bij de verwachtingen. Het optimisme over een historisch langere economische cyclus is niet van de lucht. De recente, zoveelste, superstimulering van China (‘credit impulse’), net voor het 19de Nationale Congres van de Chinese communistische partij, lijkt nog groter te zijn geweest dan tijdens de Grote Financieele Crisis in 2009. De meeste economen twijfelen er nu niet aan, dat hogere inflatie slechts een kwestie van tijd is. Wat zal het een schok worden, als dat weer niet uitkomt. Want de gigantisch gestegen wereldschuld, die rekent op koopkrachtverlies van het geld, zou de wereld dan op haar kop kunnen zetten.

Maar de meeste Centrale Banken hebben toch duidelijk te kennen gegeven, dat de teugels van het monetaire beleid zullen worden aangetrokken, ondanks de ‘te’ lage inflatie? De wereldeconomie lijkt, 8 jaar na de Grote Financieele Crisis, zodanig te zijn verbeterd, dat men openlijk durft te spreken over een normalisering van het rentebeleid en de inkrimping van de opgeblazen balansen der Centrale Banken. Vooralsnog schijnen de markten te geloven, dat het een en ander wel los zal lopen en dat dit geen chaos zal veroorzaken. Het kan ook zijn, dat de geloofwaardigheid van Centrale Banken al zodanig is gedaald, dat de markten zonder meer aannemen, dat het bij loze woorden blijft. Wie wil een recessie riskeren? Zo’n recessie was het directe gevolg van 16 van de 19 rentestijgingen in de afgelopen 100 jaar.

Vele financieele deskundigen houden daarom toch hun hart vast. Normalisering van het monetaire beleid, net zoals het afkicken van middelen waaraan men verslaafd is, gaat gepaard met ontwenningsverschijnselen. Bovendien kan de afhankelijkheid nog tientallen jaren aanhouden. Direct stoppen (‘Cold Turkey’) kan leiden tot een economische depressie. Toch is de druk enorm, vooral van de Bank of International Settlements (BIS), de bank van de Centrale Banken, om het in ieder geval te proberen.

Stephen ROACH (ex-econoom van Morgan Stanley): Centrale Banken worden niet geacht om populariteitswedstrijden te winnen:



De kans is echter groot, dat alle goede voornemens voor normalisering, niet kunnen worden omgezet in daden. De wereld is immers al 10 jaar gewend geweest aan nul- of negatieve rente, terwijl er tienduizenden miljarden aan gelden ‘uit het niets’ werden en nog worden geschapen. De superstimulering van de ECB slaat bijvoorbeeld alles. De opkoop van obligaties is 7 maal zo groot geweest als de uitgifte daarvan (naar 40% van het Bruto Nationaal Product van de Eurozone)! Bij de Bank of Japan was dat 3 maal zoveel (maar toch naar 90% van het Japanse BNP) en bij de FED, die daarmee ophield in 2015, is de opkoop nooit groter geweest dan de uitgifte (naar 20% van het Amerikaanse BNP). De beperkte obligatiemarkt in de Eurozone was nooit geschikt voor QE, maar het werd destijds doorgedrukt. Als normalisering van het monetaire beleid echter mislukt, dan betekent dat een erkenning van ernstige onmacht. Dan zal men rekening moeten houden met een monetair beleid, dat niet meer onder controle is te krijgen.

Zie pagina 4:


Er is al een verschijnsel alom van angst ‘om de boot te missen’. Dat zou reusachtig toenemen, als normalisering nog lang op zich zou laten wachten. De vlucht in ‘vaste activa’ is dan niet meer te stuiten en een herhaling van 1929 ligt dan voor de hand en het daaropvolgende debacle ook. Want niemand denkt toch, dat de verhandelbaarheid van activa eeuwig is? Als het vertrouwen omslaat in zelfversterkend wantrouwen, dan zal men alleen kunnen handelen volgens afspraak, mits de markt nog geopend is. Bij het begin van de Eerste Wereldoorlog, vanaf Juli, 1914, was de New York Stock Exchange, bijvoorbeeld, zelfs gedurende 4 maanden, gesloten.

Ondertussen zijn alle activa, zeker in verhouding tot het beschikbare inkomen, opgeblazen tot peperdure hoogten, terwijl de vermogensongelijkheid in de wereld nog nooit zo groot is geweest. Dat is een politieke tijdbom. Hebben de monetaire machthebbers werkelijk het lef om de markten een flinke draai om de oren te geven, zoals ex-FED directeur Paul Volcker in 1981, die, door middel van een rentestand van 20%, de inflatie de nek wist om te draaien van 14.8% (Maart, 1980) tot onder de 3% (1983)? Of zal de democratie verder aan banden moeten worden gelegd, zoals in China en Rusland allang is gebeurd? Geen bindende referenda meer en geen verkiezingen meer met tientallen partijen. Bij schijnbaar extreme meningen, is dan automatische ontzegging van het stemrecht of zelfs hechtenis te verwachten.

De meeste waarnemers geloven nog steeds, dat het monster van structurele deflatie voorgoed is verslagen. Men droomt weer van de terugkeer van de loon- en prijsspiraal van 50 jaar geleden ondanks alle demografische, technologische en globaliserings-argumenten voor het tegendeel. De internationale krediet-explosie, met China voorop, heeft geleid tot een overcapaciteit van alles en daarom wacht een economische depressie mettertijd juist rustig zijn beurt af. Bovendien was de reeele rente - de rente na aftrek van inflatie - sinds 2011 weliswaar negatief, maar de trend was toch opwaarts gericht. Zo’n opwaartse trend is uiteindelijk funest voor inflatie-gevoelige beleggingen, dus de Centrale Banken zijn een bij voorbaat verloren strijd aangegaan. Alle opgeblazen zeepbellen zullen barsten. De desillusie zal groot zijn, want de bezittende klasse met, voornamelijk, geleende activa, voelde zich net zo rijk.

Die bezittende klasse zou hetzelfde lot kunnen ondergaan als die in Parijs, tijdens de 18 maanden in de 18de eeuw, toen geld, ongedekt door iets tastbaars, schijnbaar ‘uit het niets’, de huizenprijzen 20-maal omhoog stuwde (de ‘Mississippi Bubbel’). Een economische depressie en een politieke revolutie waren het gevolg:


Het doet er trouwens niet toe als sommige Centrale Banken hun onzinnig monetair beleid van ‘kwantitatieve verruiming’ (QE) zouden blijven voortzetten, eventueel met echt ‘helikoptergeld’, want dan zal hun geld als betaalmiddel geleidelijk worden geweigerd, met ruilhandel als gevolg. Wie weet, is de prijs van Bitcoin dan $ 100.000, voordat het 90% daalt en verdwijnt.

De geschiedenis leert ons, dat de ‘door de zure appel heen bijten’ - mentaliteit van landen, zoals o.a. Amerika, Canada, Nederland, Duitsland, Zwitserland en Groot-Brittannie, ervoor zorgt, dat zoiets dergelijks nooit zal plaatsvinden.

Een dergelijke crisis zou het uiteenvallen van de Eurozone en de Europese Unie bespoedigen, want Noord-Europa zou weigeren om op te draaien voor het faillissement van Zuid-Europa. Het geduld om een politiek project vol te houden kent zijn grenzen. Europa’s kleine geheim (‘dirty secret’) is het aantal bankleningen, die in gebreke zijn (‘non-performing’, NPL’s) ter waarde van duizenden miljarden. De toekomst van de Euro blijft onzeker, zolang Noord-Europa niet te vinden is voor de onderlinge verdeling van staatsschuld en een gemeenschappelijk depositogarantiestelsel. De verdere integratie van Euroland lijkt onwaarschijnlijker dan ooit. De aanhoudende kapitaalvlucht van Zuid- naar Noord-Europa (Target2 euro-transacties) spreekt boekdelen. Een daadwerkelijke onafhankelijkheid van Catalonie (20% van het BNP van Spanje), waardoor de Spaanse staatsschuld als percentage van haar economie omhoog zou springen, zou deze trend aanzienlijk versterken. Heeft het vrije kapitaalverkeer binnen Europa zijn langste tijd achter de rug?






Voor grotere beleggers, is het daarom meer dan ooit zaak, om het vermogen internationaal te spreiden. Men moet steeds meer rekening houden met het ondenkbare. Overheden zullen weer hun toevlucht moeten nemen tot maatregelen om kapitaalstromen aan banden te leggen. Als de wankele Conservatieve minderheidsregering in Groot-Brittannie ten val wordt gebracht en wordt vervangen door het links radicale Labour, dan is de terugkeer van het regiem van kapitaalrestricties onvermijdelijk. Die waren in 1979, onder Premier Thatcher, afgeschaft, na liefst 32 jaar van kracht te zijn geweest!

Daarom blijven Amerikaanse Treasuries en Amerikaanse Dollars, waarvan de markten altijd geopend zullen blijven, onverminderd de voorkeur te verdienen bij elke vermogensallocatie, tegelijk met wat Fysiek Goud, onder eigen beheer en niet op naam van een financieele instelling. Bij de volgende crisis zal negatieve rente zich als een vlammend vuur uitbreiden, wat niets anders is dan een onethische strafheffing over zuur verdiend spaargeld. Dit laatste zou in Amerika politiek zeer explosief zijn en daardoor in mindere mate plaatsvinden dan in Europa met haar veel groter Sociaal Geweten.

MEDEDELING: Er zijn nu 5 soorten van lidmaatschap. Welk lidmaatschap past bij u? Leden kunnen profiteren van lunches en/of borrels en extra, mogelijk winstgevende, informatie via o.a. een reeks van regelmatige PAMFLETTEN. Van harte welkom bij de club! Velen onder u zijn al 10 jaar of langer trouwe volgers. Zie hiernaast voor nadere gegevens.

HET RIVA-EVENEMENT:

Komt u ook aanschuiven bij de RIVA BELEGGERSLUNCH en/of BORREL
op Vrijdag, 10 November a.s.? RESERVEER NU! Zie Blog voor nadere gegevens.

DIEDERIK SCHMULL        19 October, 2017        Westcliff-On-Sea, ESSEX, U.K.

===
Gepost door op 114 opmerkingen:

dinsdag 5 september 2017

TEGEN EEN STENEN MUUR


TEGEN EEN STENEN MUUR

Heeft Noord-Korea het, na een decennia-lang programma van, deels geheime, kernbewapening, nu waarachtig voor elkaar gekregen om de rest van de wereld naar haar hand te zetten? Elke poging om dit te voorkomen liep tegen een stenen muur aan. Een gruwelijk regime lijkt vaster in het zadel te zitten dan ooit, want enig schijnbaar gevaar van buitenaf is geweken. Het ziet ernaar uit dat het doel van afschrikking is bereikt. Niemand zal meer iets durven te zeggen of doen, wat dit regime niet welgevallig zou kunnen zijn. Anders is het over en uit, ook voor China! De volgende fase zou kunnen bestaan uit geforceerde onderhandelingen over de opheffing van bestaande en nieuwe sancties. Maar de uiteindelijke fase is waarschijnlijk niets minder dan een hereniging van Korea onder leiding van Noord-Korea, de DPRK. Dat is het soort afpersing, waarmee de wereld zich nu geconfronteerd ziet. Een extreem arm land met 25 miljoen inwoners kan dan, zonder slag of stoot, een uiterst rijk land met 50 miljoen inwoners inlijven. Een 60-jarige droom zou werkelijkheid worden. Stel je eens voor!


Enkele boeken over Noord-Korea (‘North Korea Confidential’ en ‘North Korea Undercover’) zullen nu voor menigeen wel verplichte lectuur worden, overigens zeer tegen de zin van het regime:



Tegelijkertijd lopen alle fanatieke Trump-haters nu meer dan ooit tegen een stenen muur. Sinds Trump’s verkiezing tot President, is het optimisme over de Amerikaanse economie (‘Consumer Comfort Index’), wat doorslaggevend is voor het tevredenheidscijfer van de gemiddelde kiezer, alleen maar gestegen naar een 16-jarig hoogtepunt:


Zelfs het aantal Amerikanen, dat afhankelijk is van voedselbonnen, is in het laatste jaar met 2 miljoen gedaald naar het laagste niveau sinds 2010. Maar er zijn nog steeds 41.5 miljoen Amerikanen daarvan afhankelijk, wat nog veel hoger is dan voor de Grote Financieele Crisis in 2008 (30 miljoen). Het toppunt was echter in 2013 (48 miljoen!):


Ondanks de algemene mening van vooral de media, is de steun voor Trump, sinds de verkiezingen in 2016, door het percentage van geregistreerde stemgerechtigden, dat waarschijnlijk ook stemt, volgens de bekende opiniepeiler Dick Morris, onveranderd gebleven (48%). Men kan nauwelijks volhouden, dat bijna de helft van de Amerikaanse kiezers racistische en fascistische idioten zouden zijn. Trump’s populariteit is momenteel veel hoger dan die van Merkel (Duitsland)(CDU/CSU: 38%), Macron (Frankrijk)(43%), Abe (Japan)(36%) en May (Verenigd Koninkrijk)(34%) en aanzienlijk hoger dan die van de reguliere media (‘mainstream media’) en het Congres van de Verenigde Staten (beiden slechts 20%!):


Trump is tegen de gevestigde orde en draait er niet omheen. Dat is genoeg voor zijn aanhangers. Ondanks al zijn controversieele uitspraken, die toch maar een geldigheidsduur schijnen te hebben van niet meer dan een Tweet en uitsluitend tot doel hebben om de vermeende tegenpartij van zijn stuk te brengen, zodat er een ‘overwinning’ kan worden geboekt. Er is voor Trump immers niets ergers dan een reputatie te krijgen als ‘verliezer’ (‘loser’), zoals dat bij hem ingeprent is door zijn vader en door Norman Vincent Peale (‘The Power of Positive Thinking’, 1952):

(Artikel van 2015):


Het doet er voorlopig niet toe, dat het Amerikaanse Congres dwarsligt en dat er maar weinig van zijn wetgeving doorkomt. Datzelfde probleem had ook de populaire John F. Kennedy in de jaren ‘60. Het gaat erom om een overdreven optimistische indruk te wekken, zodat ‘schuld’ altijd ergens anders terecht komt. Succes hangt niet noodzakelijkerwijs af van waarheid, maar van ‘alternatieve’ waarheid. Dit is trouwens een typisch Amerikaanse karaktertrek, die door Europeanen maar moeilijk wordt begrepen. Hoeveel tegenwind men ook ervaart, weiger om daaraan ooit toe te geven. Vandaar de draaideur van het Witte Huis. Als zakenman gaf Trump zijn ondergeschikten zelden een tweede kans (‘you’re done’). Trump won, juist omdat hij geen standaard-politicus is en zich niet gedraagt zoals het een President betaamt. Dat komt, omdat er grote frustratie heerst onder een groot gedeelte van de bevolking:


Bovendien is de kans levensgroot, dat de Republikeinen bij de tussentijdse verkiezingen van 2018 (‘Midterm’) hun meerderheid in de Senaat kunnen vergroten van 2 naar 10+ (een ‘Supermajority’ is 60+ zetels). Zo’n Supermajority zou reeds plaatsvinden als de Republikeinen slechts de Senaatsverkiezingen in die Staten zouden winnen, die Trump won in 2016. In dat geval zou de Republikeinse verkiezingsagenda vrij baan krijgen zonder enige parlementaire obstructie (‘filibuster’) van de Democraten. Dan is de nachtmerrie van alle Trump-haters compleet:

We zullen natuurlijk moeten afwachten, hoe Trump zich zal standhouden als de economie weer tegen een stenen muur loopt. Net zoals de alom aangekondigde orkaan Harvey, die Houston, de vierde grootste miljoenenstad in Amerika, op ongekende wijze teisterde, en waarop men toch niet was voorbereid vanwege de onophoudelijke regenval (80% bleek onverzekerd), zal de wereld totaal worden overrompeld door de volgende financieele wereldcrisis. Bijna niemand zal die crisis weer zien aankomen. Af en toe moet men de oren spitsen om de signalen op te vangen van hele, hele zware tijden. Zulke tijden werpen vaak hun schaduw ver vooruit, maar het is menselijk om die signalen zo lang mogelijk te negeren. Juist als er geen vuiltje aan de lucht lijkt, moet men zich afvragen of dat niet de stilte is voor de storm. Wordt eenmaal het noodsein S.O.S. gegeven, dan is het te laat.

Tijdens de ‘Grote’ Financieele Crisis van 2007 tot 2009 stond de wereld aan de rand van de afgrond. Huizenprijzen waren in 100 jaar niet gedaald, waardoor men alle gebruikelijke criteria voor hypotheekverstrekking had laten varen. Bijna iedereen, die er als mens uitzag, kon, met of zonder inkomen, een hypotheek bemachtigen! De wereld heeft het geweten en liep tegen een stenen muur aan. Opeens vervloog elk vertrouwen. De bevriezing van de meeste markten leek op handen te zijn. Banken werden met sluiting bedreigd. Geld halen uit geldautomaten was plotseling niet meer vanzelfsprekend. Een herhaling van de Grote Depressie van 87 jaar geleden hing in de lucht. Maar de meest radikale monetaire maatregelen ooit, zorgden er toen voor, dat de Amerikaanse economie slechts 5% inkromp. Tijdens de vorige Grote Depressie, tussen 1929 en 1938, was er sprake van een inkrimping van liefst 27%.

Tussen 2007 en 2009 stortte de beurswaarde weliswaar in met gemiddeld 50%, maar sindsdien vond er een scherp herstel plaats, waarbij de totale beurswaarde in de wereld (Bloomberg World Stock Market capitalisation), in September, 2017, een historisch hoogtepunt heeft bereikt van ruim $ 80.000 miljard (105% van het wereldwijde Bruto Nationaal Product). De beursstijging in Amerika van zo’n 300% in 9 jaar, was vooral te danken aan de gigantische, kredietgedreven, inkoop van aandelen van de bedrijven zelf. Krediet is immers nog steeds aftrekbaar van de belasting (‘tax efficient’) en de beloning van bedrijfsdirecties is gekoppeld aan de prestatie van het aandeel:

The great Debt-For-Equity SWAP:


Dat verklaart, waarom de, met schuld beladen, S&P 500 aandelenindex nu 150 tot 170% duurder is dan alle historische waarderingsmaatstaven (‘Margin Adjusted CAPE’), duurder dan in 1929 en in 2000. De rente is historisch weliswaar extreem laag, maar de reeele economische groei van de laatste 10 jaar was slechts de helft van het historisch gemiddelde sinds 1950. Ook de gemiddelde winstgroei van ondernemingen in de S&P 500 is in de laatste 10 jaar minder dan de helft van die sinds 1950, inclusief de inkoop van eigen aandelen.


Wat nu? De aap komt straks uit de mouw! De wereld staat aan de vooravond van DEFLATIE en NOG MEER NEGATIEVE RENTE. De Commodity Research Bureau (CRB) index (in USD) daalt al sinds Januari, 2017. Het rendement van de 10-jarige U.S. Treasury daalt al sinds December, 2016 (wat de waardering omhoog stuwde). De Amerikaanse Consumentenprijsindex (CPI) is ernstig verzwakt en heeft haar veerkracht verloren. De S&P 500 index doet nog alsof er niets aan de hand is, maar het is een kwestie van tijd, dat het gemiddelde aandeel ook tegen een stenen muur aanloopt. Vooral de 4 Technologie-giganten ( Facebook, Amazon, Netflix en Google -Alphabet-, oftewel de ‘FANG’s’), die sinds Januari, 2015, 40% van de stijging van de S&P 500 voor hun rekening namen, en nu net zo overgewaardeerd zijn als Microsoft, Dell, Intel en Cisco in 2000, voordat er een ineenstorting volgde van liefst 75%. Natuurlijk beweren de liefhebbers, dat men die favoriete aandelen niet begrijpt!

Vergeet nooit, dat de signalen van de slimme obligatiemarkt veel meer betekenen dan die van andere markten. Slechts enkele moedige waarnemers zagen de beurs-ineenstortingen van 2000 - 2002 en van 2007 - 2009, in de orde van grootte van 50 to 60%, aankomen. Die waarnemers waren natuurlijk ‘te vroeg’, maar dat is niet relevant, want na beide dalingen was het 6-jarig respectievelijk 14-jarig totale rendement, boven het rendement van Treasuries, helemaal weggevaagd. Degenen, die dus een fase van euforie en manie willen afwachten, terwijl de markt waanzinnig overgewaardeerd lijkt, spelen eigenlijk met vuur. De geduldige, 86-jarige Warren Buffett (netto-vermogen: $ 77 miljard) heeft sinds 2014 de kaspositie van Berkshire Hathaway fors uitgebreid naar liefst $ 100 miljard, een absoluut record, wat neerkomt op ruim 40% van de waarde van de totale portefeuille. ‘Wie geen geduld heeft, is zeer arm’ (Shakespeare)!

Maar wat kan er dit keer dan mogelijk misgaan? Europa, Japan en de Opkomende Markten hebben toch de wind mee? Is de stabiliteit van China niet benijdenswaardig? Daar wringt de schoen. China loopt straks ook tegen een stenen muur aan! Vergeet alle verhalen over de noodlottige ondergang van de Dollar en het begin van een Chinese wereldoverheersing.

Een dramatische devaluatie van de Chinese Yuan tegenover de Amerikaanse Dollar staat juist voor de deur. Als dat gebeurt, kan de rest van de wereld niet achterblijven. Een woelige situatie van wereldwijde concurrerende devaluaties (valuta-oorlog) staat op het menu. Het is opletten geblazen, zodra het 19de Nationale Congres van de Chinese Communistische Partij op 18 October a.s. achter de rug is. Xi Jinping wordt dan waarschijnlijk verreweg de machtigste leider van China sinds Mao Zedong, terwijl de overige 6 leden van het Politburo, de echte machthebbers van China, veel minder in de melk te brokkelen zullen hebben. Dat zal nodig zijn, omdat een hele erge krediet- en valutacrisis onvermijdelijk wordt. China’s reserves, exclusief de illiquide beleggingen,  kunnen binnen het komende jaar uitgeput raken. De binnenkomst van Dollars lijkt al te zijn opgedroogd. Na de noodzakelijke sanering van het bankwezen, zal er bar weinig overblijven voor de verdediging van de wisselkoers van de Yuan. Er is kans op een tekort in reserves van enkele duizenden miljarden, want de juiste stand van zaken is een staatsgeheim en alleen bekend bij enkele ingewijden.

Sinds de vorige devaluatie-schokken van de Yuan in 2015 en 2016, kijkt de wereld onterecht de andere kant op, want de Chinese krediet-problematiek is allesbehalve ‘onder controle’. De schuld als percentage van de economie is in de laatste 10 jaar verdubbeld. Men moet nu rekening houden met een economische ramp van ongekende omvang, welke de wereld in een structurele deflatie zal doen onderdompelen vanwege de ‘export’ van de Chinese overcapaciteit. Het bedrijfsmodel was groei zonder winstoogmerk. De beruchte spoorweg-manie van 1840 tot 1850 in Amerika en Engeland, waarna een economische depressie volgde, is een toepasselijke vergelijking. De Bank of International Settlements (BIS) stak onlangs haar zorgen hierover niet onder stoelen of banken:

Iedereen in China heeft zijn zinnen gezet op groei en vooral op hoeveel de huizenprijzen weer zullen stijgen. Het schijnbare Chinese wonder! In het afgelopen jaar zijn de prijzen van onroerend goed, ook op vele onaantrekkelijke plekken, waar niemand zou willen wonen, blijkbaar weer met 100 tot 400% gestegen. De speculatie is weer uit de hand gelopen. Het is een piramidespel zonder weerga, met de ene spookstad na de andere. Tot nu toe heeft de Chinese overheid de eerste tegenvallers in de doofpot kunnen stoppen. De prijsdaling van 50% in Ordos in 2011, bijvoorbeeld, was volgens de officieele cijfers slechts 4%.

Er bestaat geen onafhankelijke pers of vrije meningsuiting. Menige kapitaalkrachtige zakenman verdwijnt regelmatig, zonder enig nieuws of hij wel of niet in leven is. Een hoge overheidsfunctionaris, die op pensioen gaat, mag het land niet verlaten. Vandaar dat de kapitaalvlucht, met onderbrekingen, gewoon doorgaat. Zo kan men een buitenlandse lening krijgen op Yuan-deposito’s in China. Maar zo’n Yuan-deposito raakt dan in gebreke (default). Op die manier kan de Chinese elite binnenlandse valuta’s (Renminbi) verruilen voor harde valuta, voornamelijk Dollars, waarmee buitenlandse activa worden gekocht voor de familie.


Maar uit alles blijkt, dat er, vroeg of laat, een einde moet komen aan de herfinanciering van dit roulette spel. China kan de geldhoeveelheid niet oneindig vergroten zonder een hoge prijs te betalen. Zonder voldoende harde valuta, voornamelijk Dollars, stopt alles. De overgang van een investerings- naar een consumptiemaatschappij vindt, historisch gezien, meestal niet plaats zonder een economische depressie.

Consumptie, als percentage van de economie, is in China nog steeds ver beneden het gemiddelde van vergelijkbare landen en is lager dan 10 jaar geleden, terwijl besparingen 46% van het Bruto Nationaal Product bedragen. Die besparingen moeten nog steeds worden aangesproken om de krediet-schade van de vorige Azie-crisis in 1997 te betalen. De absolute consumptiecijfers zijn natuurlijk veel hoger, omdat de Chinese economie in de laatste 10 jaar aanzienlijk is gegroeid. Maar de vraag is nu of er een kink in de kabel komt:

MEDEDELING: Er zijn nu 5 soorten van lidmaatschap. Welk lidmaatschap past bij u? Leden kunnen profiteren van extra, mogelijk winstgevende, informatie via o.a. een reeks van regelmatige PAMFLETTEN. Van harte welkom bij de club! Velen onder u zijn al 10 jaar of langer trouwe volgers. Zie hiernaast voor nadere gegevens.

DIEDERIK SCHMULL             5 September, 2017                Westcliff-On-Sea, ESSEX, U.K.
Gepost door op 141 opmerkingen:
Abonneren op: Posts (Atom)