(OVERPEINZING): BANKPANIEK

(OVERPEINZING): BANKPANIEK   

Met de regelmaat van de klok is er wel ergens een bankencrisis. Hoe kan het ook anders. Het eigen vermogen staat in geen enkele verhouding tot de aangegane verplichtingen. Relatief kleine insolvabele banken kunnen worden opgevangen, geliquideerd of ingelijfd bij andere banken. Maar tegenwoordig zijn de grootbanken, vooral sinds de bankencrisis van 2008, zoveel groter geworden, dat een systeemcrisis nooit ver weg lijkt. Er is weliswaar een fel debat gaande over regulering, opsplitsing, interne scheidingsmuren, kapitaalbuffers en vermindering van schijnbare risico’s, maar, uit vrees voor de volgende bankrun, kiest men toch voorlopig voor een ‘fluwelen handschoen’-benadering. Totdat in de volgende crisis, het laatste restje vertrouwen weer vervliegt en men eindelijk het reusachtige bankkartel een kopje kleiner kan maken.

Ondertussen blijken grootbanken al regelmatig te lijden aan liquiditeitstekorten. ATM’s werken af en toe niet meer en kasbetalingen aan rekeninghouders worden beperkt. Alsof deze ongewone voorvallen te wijten zouden zijn aan het gebrek aan voldoende investeringen in technologie. Tijdens de bankpaniek van 1907, namen de president-directeur van de Nederlandse Bank en zijn naaste medewerkers, met koffers, gevuld met bankbiljetten, persoonlijk de trein van Amsterdam naar Rotterdam, om het geldtekort aldaar te lenigen.

In de laatste 30 jaar is het aantal Amerikaanse banken gehalveerd (van 12,000 naar 6,000), maar de top 5 banken zijn net zo groot als 60% van de totale economie (tegenover 40% slechts 5 jaar geleden). In Europa is het bankwezen nog vele malen groter dan de totale economie o.a. doordat de hypotheekmarkt het moet stellen zonder Amerikaanse hypotheekbanken, zoals Fannie Mae en Freddie Mac. Vele banken zijn nog grotendeels in staatshanden ook. Het lijkt er bijna op, dat algehele nationalisatie van het bankwezen een kwestie van tijd is, omdat de risico’s voor particuliere aandeelhouders bijna niet te overzien zijn. Tegelijkertijd dringt het tot de deposito-houders door, dat het deposito-garantiestelsel voorlopig een wassen neus blijft. Rekeninghouders hebben in wezen hun bezit afgestaan aan de boedel van de bank en moeten maar hopen op een goede afloop van de exponentieel opgeblazen geldpiramide, die eens gedoemd is om te vallen. Oh nee, dit gaat niet goed.

De volgende bankpaniek kan dit keer WEL een economische depressie veroorzaken, want de lust om de reddingsoperaties van 2008 te herhalen om de status quo te handhaven, is vervlogen. Gewone banken zouden moeten meespelen in het financiele casino, omdat ze anders verliesgevend zouden zijn? Dit lijkt steeds meer politiek onhaalbaar, net zoals in 1933, toen de Amerikaanse wet van Glass-Steagall een scheiding forceerde tussen commercieel en investeringsbankieren. Deze  scheiding werd weer ongedaan gemaakt in 1999, mede doordat niet-Amerikaanse banken zo’n scheiding nooit hadden doorgevoerd. Maar om de risico’s van financialisering opnieuw af te wentelen op de ruggen van belastingbetalers, dat lukt geen tweede keer. De financiele sector zal eerder worden gedecimeerd, terwijl de kredietschaarste zal leiden tot hele moeilijke tijden. De grote financiele DETOX staat voor de deur, hoe onwaarschijnlijk dat nu ook lijkt.

DIEDERIK SCHMULL

28 Februari, 2014

Londen

TIP: ZO VERDIEN JE ELKE DAG WAT

TIP: ZO VERDIEN JE ELKE DAG WAT

De macht van rente-op-rente of samengestelde interest, het achtste wereldwonder volgens Einstein, is de magische weg naar financiele onafhankelijkheid.  Degene, die rente begrijpt, zorgt ervoor, dat hij die verdient en niet betaalt. Daarvoor zal men eerst een financieel offer moeten brengen: men moet sparen, niet uitgeven, en dat is in het begin SAAI. Maar na verloop van tijd STROOMT het geld binnen! (Zie bij Pagina’s: Samengestelde Interest).

De meesten van ons zijn niet zo geniaal als Jan Koum (mede-oprichter van WhatsApp, welke hem $ 6.8 miljard rijker maakte, na de recente overname door Facebook), om maar iemand te noemen, die met niets begon. Daarom kan de gemiddelde belegger niet zonder een financieel plan. Want de macht van rente-op-rente, hoe laag die rente ook is, is de eerste stap op weg naar een inkomen, dat NIET afhankelijk is van de grilligheid van een markt. Hoeveel verlies wordt er niet voortdurend geleden met schijnbaar ‘zekere’ beleggingen, die achteraf speculatief blijken te zijn? Een beetje opwinding in het leven kan natuurlijk geen kwaad, zolang dat maar van relatief bescheiden omvang blijft. ‘Een grote slag slaan’ zal aan de meesten van ons voorbijgaan, ookal is het heerlijk om ervan te dromen.

Laat niemand zich daarom wijsmaken, dat ‘saaie’ kwaliteitsobligaties riskant zouden zijn. Men kan immers rekenen op 100% op de afloopdatum, plus een jaarlijkse couponbetaling. Zelfs als rente en inflatie onverhoopt zouden oplopen, dan is er nog niets aan de hand, zolang men maar tussentijds niet verkoopt. Ondertussen verdient men elke dag wat en dat is cumulatief niet te versmaden. Men koopt steeds een nieuwe obligatie met een hogere coupon met het vrijkomende bedrag plus de coupon van de vorige. Men BLIJFT dus verdienen, ondanks een stijgende rente. Obligatiefondsen, die bestaan uit obligaties met verschillende afloopdata, zijn op kortere termijn wat volatieler, maar dat valt in het niet bij de mogelijke uitslagen van riskante activa, zoals aandelen. Het gemiddelde obligatiefonds is in de laatste 80 jaar gedurende een bepaalde tijd hoogstens met 20% gedaald, terwijl aandelen tijdens een neergaande markt vaak 50 tot 70% dalen.

Beleggers in aandelen en vooral grondstoffen krijgen te maken met heel veel voetangels en klemmen en zijn daarom zeer moedig. Er komt reusachtige tegenwind, als economische groei uitblijft. Soms moet men tijdenlang wachten op een gunstig rendement. Een mensenleven is echter vrij kort! Een periode van 20 jaar is in de geschiedenis slechts een momentopname en daarom brengt een boek, zoals die van Jeremy Siegel (‘Stocks for the Long Run’) de gemiddelde belegger op een dwaalspoor. In de afgelopen 113 jaar, waren Amerikaanse aandelen, na aftrek van inflatie en dividend, gedurende 16 jaar verliesgevend en Britse aandelen gedurende 22 jaar. Maar Zweedse en Portugese aandelen lieten het meer dan 30 jaar afweten, Belgische, Spaanse en Duitse aandelen bijna 60 jaar en Oostenrijkse liefst 97 jaar (Credit Suisse Yearbook 2014).

Bovendien kent elk land structurele periodes van bloei (industrialisatie, kolonies) en laagconjunctuur. Vijftig jaar geleden werden Argentinie en Chili gerekend tot de ‘ontwikkelde’, niet ‘opkomende’ landen. Beleggers in Rusland in 1917 en in China in 1949 kwamen helemaal van een koude kermis thuis. Natuurlijk zijn sommige zeldzame risico’s niet te overzien, maar de geschiedenis leert, dat SPREIDING van bezit een voorwaarde is voor het trotseren van de talloze stormen.

DIEDERIK SCHMULL

23 Februari, 2014

Londen

(OVERPEINZING): CHINA IS GEEN GESLOTEN BOEK (MEER)

(OVERPEINZING): CHINA IS GEEN GESLOTEN BOEK (MEER)

Het geheimzinnige China heeft duidelijk te lijden onder een pijnlijke kredietbeperking. Dit is de bekende kater, na de gigantische verdubbeling van de totale schuld als percentage van het BNP, alleen al in de afgelopen 5 jaar. Rentebetalingen en handelsfinancieringen zijn een stuk onzekerder geworden. Het laat zich raden, hoeveel Chinese firma’s hun negatieve kasstroom hebben verdoezeld. Investeringen in infrastructuur, wolkenkrabbers en vliegvelden volgden elkaar koortsachtig op, ZONDER voldoende inachtneming van een mogelijk rendement op redelijke termijn. Leegstand is troef! Daarom heeft het Chinese schaduwbanksysteem, het bankieren door niet-banken, zich zo onstuimig ontwikkeld, dat het nu waarschijnlijk zo groot is als 70% van het BNP (JP Morgan). Het is lang niet zo vanzelfsprekend meer, dat dit van overheidswege overeind kan worden gehouden. Velen onderschatten dit verschrikkelijke gevaar, omdat men er zonder meer van uitgaat, dat het Chinese systeem alles onder stevige controle houdt. Maar waarom is de Shanghai Composite aandelenindex in de laatste 4 jaar met 39% gedaald? Is dit misschien de eerste fase van een meerjarige daling van 70%, gelijk aan die van de Japanse Nikkei 225 index in de periode na de bubbel van 1989?

Natuurlijk zou China de zaak nog eens kunnen aanzwengelen. Maar dan is de kans op een orderlijke leegloop van de kredietbubbel later helemaal verkeken. Het lijkt verstandiger om geleidelijk door de zure appel heen te bijten, ongeacht de enkele, onvermijdelijke faillissementen. Maar dan kan er sprake zijn van een devaluatie van de Yuan, wat net zoals de recente devaluatie van de Yen, andere valuta’s drastisch onder druk zou kunnen zetten. De wereldhandel zal in de komende jaren ernstig op de proef kunnen worden gesteld. Geen feest duurt eeuwig.

DIEDERIK SCHMULL

20 Februari, 2014

Londen

(Focus 1011): ZALM IN DE LIFT. 'PEAK' SALMON?

FOCUS is een met de hand geschreven mijmering op een pagina met illustraties.
Het is uitsluitend bedoeld als vingerwijzing naar een mogelijk interessant onderwerp.
Niets wordt aanbevolen. Raadpleeg daarvoor eerst uw eigen adviseur.

FOCUS bestaat al vele jaren voor de ingewijden (vandaar No. 1011), vooral 
voormalige clienten van Morgan Stanley en Credit Suisse en vroegere abonnees
van Inveztor en Schmullstrategie. De Engelse editie wordt ook getoond.

Zie hiernaast bij 'Pagina's'. Gelieve te KLIKKEN op de afbeelding.

DIEDERIK SCHMULL
19 Februari, 2014
Londen

TIP: DE AFREKENING

TIP: DE AFREKENING

Van tijd tot tijd wordt er genadeloos afgerekend met bestaande gewoontes en machtsverhoudingen. Het was bijna zover in 2008, maar de reusachtige monetaire reddingsoperaties van tienduizenden miljarden stelden de dag van de uiteindelijke schuldvereffening even uit. Stel je voor, het einde van de exponentiele groei in de markt van bijvoorbeeld derivaten, die naar schatting 20 maal zo groot is als de wereldeconomie, was in zicht! Dat vliegwiel moet blijven draaien, anders is de wereld nog niet jarig. Maar een exponentiele stijging draagt de kiem in zich van een meedogenloze instorting en een zeer langdurige economische malaise. Kijk maar naar de Japanse NIKKEI index: een spectaculaire, opwaartse koersexplosie tussen 1985 en 1989, gevolgd door een structurele, neergaande markt gedurende meer dan 20 jaar. Niets en niemand kan dat tegenhouden. Centrale banken zeker niet, in tegenstelling tot wat de hyperinflationisten al tijdenlang luidruchtig verkondigen. Er komt echt geen goocheltrucje om een konijn uit de hoge hoed te toveren! Hebben centrale banken in de laatste honderd jaar ooit enige recessie of depressie kunnen voorkomen? Er was hoogstens sprake van uitstel, NOOIT afstel. De natuur doet altijd haar werk. De nacht volgt onvermijdelijk op de dag. Trek lering uit wat de eekhoorn doet. Die begraaft overal iets. Wie wat bewaard heeft, die heeft wat.

Wat maakt het uit of de beurzen van de ontwikkelde landen nog even blijven feestvieren vanwege het onorthodoxe monetaire beleid? Dat beleid heeft me dunkt de economie NIET vlot kunnen trekken, noch zijn de doelstellingen, zoals een bepaald inflatie-percentage, ooit bereikt. Integendeel. Ongelooflijk, dat zoiets ooit zou kunnen misgaan, nietwaar? Aandelenmarkten in de ontwikkelde landen leven nog in de waan, dat de ‘normale’ tijden van vroeger weer terugkeren. Maar dat is de illusie van de eeuw. Kunstmatigheid maakt altijd plaats voor de harde realiteit, ookal is dat niet ogenblikkelijk.

Waar het allemaal om draait is de gezondheid van het bankwezen, NIET het schijnbaar magische beleid van centrale banken. Meer dan 95% van de geldhoeveelheid wordt door de banken in omloop gebracht, amper 5% door de centrale banken. Raden, wie hier de dienst uitmaakt. Juist, de centrale banken zijn NIET de dirigenten, maar spelen slechts de tweede viool.

Na een periode van excessieve kredietexpansie, moeten de banken met behulp van de willige centrale banken, hun wonden likken, vanwege een onevenredig aantal slechte leningen. De verbetering van de solvabiliteit vereist de nodige tijd. Tijdens zo’n periode van kredietinkrimping en van opkrikking van bankratio’s, kan de maatschappij fluiten naar economische groei, die immers afhankelijk blijft van de geldschepping op basis van het fractioneel bankieren (fractional-reserve banking: uitlenen op basis van een fractie van onderpand). Welnu, dit proces van deleveraging is nog maar PAS BEGONNEN, vooral in Europa en Azie. Vandaar de ‘onverwachte’ economische stagnatie, superlage rente en inflatie, grenzend aan deflatie.

DIEDERIK SCHMULL

16 Februari, 2014,
Londen

TIP: DE ONDERGANG VAN DE AANDELENCULTUS

TIP: DE ONDERGANG VAN DE AANDELENCULTUS

Hijs de witte vlag maar! De 50-jarige aanbidding van aandelen is al enige tijd in opspraak, ookal zou je het niet zeggen. Toegegeven, de S&P 500 index is nominaal in de laatste 5 jaar met 173% gestegen en staat, ondanks de woelige tijden, sinds 2000 nog altijd 23% hoger. Maar NA aftrek van inflatie, DAALDE de S&P 500 index in de afgelopen 14 jaar met 16% en de NASDAQ index zelfs met 42%. Als men de dividenden steeds had herbelegd, was een investering van $ 1000 in 2000 na 14 jaar, reeel, na aftrek van inflatie, nu $ 1091 waard. Wat een karige kost, na alle bloed, zweet en tranen!

Want aandelen zijn riskant, vooral nu. De ongeevenaarde technologische vooruitgang zorgt ervoor, dat de meeste ondernemingen de ontwikkelingen niet lang kunnen bijbenen. Waardevernietiging, zoals dat spectaculair plaatsvond bij bijvoorbeeld Nokia, is schering en inslag. Minder dan 20% van de beursondernemingen houden het een generatie-lang vol. Familiebedrijven lijken vaak langer op de been te kunnen blijven, omdat avontuurlijke directeuren buiten de deur worden gehouden. Van de 100 grootste Amerikaanse ondernemingen in 1917 is er welgeteld na 95 jaar maar een gigant overgebleven: General Electric. De best draaiende Amerikaanse ondernemingen in 1970 overleefden gemiddeld slechts 32 jaar! Er is een sterk vermoeden, dat deze tijdsduur tegenwoordig is GEHALVEERD. Er is ondermeer bijna niet op te boksen tegen een razendsnelle evolutie van het internet en van miniatuur supercomputers, die een onvoorstelbare hoeveelheid van informatie weten te verwerken. Daar sta je dan als aandeelhouder. Van de 100 meest vermogende families in 1985 (Forbes 400), hebben slechts 13 families het tot nu toe kunnen rooien!

Hoe zal het riskante aandelen dan wel vergaan, als de traditionele, economische groei achterwege blijft of als de geregeld terugkerende wereldrecessie aan de deur klopt? Bovendien moet men de snelle structurele vergrijzing in vele belangrijke landen niet onderschatten. Conservatievere instincten van ouderen staan recht tegenover de meer dierlijke van de jongeren en zouden het aanzien van de beurs drastisch kunnen veranderen. Lage groei, lage inflatie en lage rente gaan hand in hand. Maar dan komt het accent in de toekomst veel minder te liggen op riskante activa, die tot nu toe vaak de hoofden van beleggers op hol deden slaan. Zij tonen veel overeenkomst met de dansende en zingende nimfen in de Griekse mythologie, die niet zo onschuldig waren als ze leken, omdat de mensen werden verleid en later in het water werden gesleurd. Wanneer voelen beleggers nattigheid?

DIEDERIK SCHMULL

12 Februari, 2014

Londen

(OVERPEINZING): HET GERUIS VAN EEN LAWINE

(OVERPEINZING): HET GERUIS VAN EEN LAWINE

In de uitgestrektheid van een gletsjer, verstomt het geruis van een lawine de herrie van elke groep bergbeklimmers. Soms biedt een grot een relatief veilig onderkomen, terwijl rotsblokken naar beneden razen. Net zoals bij een onverwachte lawine, is de wereld heel kwetsbaar, omdat schuld en risico overal ten top zijn gestegen. Als dit zich eenmaal langzaam ontrafelt, dan zijn er maar een handjevol schuilplaatsen. Wie het minste verliest, is de winnaar. De kudde was onstuimig optimistisch over 2014, maar moet nu, vol verbazing en ongeloof, de verslechterende vooruitzichten van de wereldeconomie verwerken. Slechts enkelen hebben zich kunnen onttrekken aan de totale verkeerde inschatting van de werkelijke stand van zaken. De laatste, ernstigste fase van deze structurele neergaande markt sinds de reele top (na aftrek van inflatie) in het jaar 2000, heeft zich eindelijk aangediend. Na het barsten van de bubbels in de internet, onroerend goed, grondstoffen en de Eurozone, is het nu de beurt aan de Opkomende Landen, met name China. De rek is er uit! De tijd voor respijt is voorbij. In de komende jaren zullen de markten de laagstgeprijsde waarderingen kunnen bereiken in een generatie. Klaar voor de glijvlucht?

DIEDERIK SCHMULL

Londen

7 Februari, 2014

TIP: TERUG NAAR AF

TIP: TERUG NAAR AF

Verwacht het onverwachte! Er zijn hele ernstige dingen aan de hand, maar de markten weigeren die vooralsnog echt te verdisconteren. Deflatie doemt aan de horizon op en een internationale valuta-malaise grijpt om zich heen. Opeens zullen de ogen opengaan voor het schijnbaar onverwachte. Houd er rekening mee, dat echt alles altijd anders loopt dan verwacht. Altijd. Het huidige monetaire systeem met zwevende wisselkoersen en fiatgeld zonder enige binding met iets van intrinsieke waarde is NIET vol te houden. De geschiedenis leert, dat zo’n systeem ALTIJD ten onder gaat. Natuurlijk is ELK systeem, zelfs dat met vaste wisselkoersen en een bepaalde standaard, geen eeuwig leven beschoren. Systemen wisselen elkaar van tijd tot tijd af, al naar gelang de omstandigheden. Wat echter nu op ons afkomt is een gigantische monetaire omwenteling. Een nieuw monetair systeem, waar Amerika voorlopig weer de dienst uitmaakt. Maar dat wordt eerst voorafgegaan door een diepe wereldrecessie en scherp lagere waarderingen voor zakelijke activa. De wankele Eurozone en het schijnbaar stabiele China overleven de volgende ECHTE wereldcrisis NIET. Het insolvabele Europese banksysteem wordt bevroren en de reusachtige Chinese kredietbubbel van de afgelopen 5 jaar (+500%!) spat uitelkaar, net zoals die van Japan in 1989. Wat een machtspel!

Alles gaat weer terug naar af. Het volk zal onverhoeds volledig worden overrompeld. Zo’n  overgang vindt eensklaps plaats. Men krijgt echt niet de tijd om zich deugdelijk daarop voor te bereiden. China’s BNP zal Amerika in 2020 NIET voorbijstreven en staat thans trouwens wat betreft BNP per hoofd der bevolking nog steeds op plaats no. 93 (IMF). Optimisten erkennen wel, dat er een ongetemd schuldenmonster uit zijn kooi is ontsnapt, maar houden vast aan het scenario van ‘eeuwige’ monetaire stimuleringen, desnoods het ongedaan maken van de QE-vermindering (‘Untaper’!). Eindeloze morfine, dus, met het risico van acute valutacrisissen en het verlies van geloofwaardigheid van de centrale bank. Erger nog, met het risico van een fatale verstoring in de markt van Amerikaanse Treasuries, welke de basis vormt van ons huidig financieel systeem. Zonder voldoende Treasuries wordt onderpand NOG schaarser en zonder onderpand kan men kredietverlening wel vergeten.

Laten we de optimisten uit de droom helpen: de Amerikaanse Treasury-markt is de ENIGE markt ter wereld, die ALTIJD openblijft. Beurzen kunnen sluiten, handel in lage kwaliteitsobligaties kan illiquide worden als handelaren weigeren hun telefoon te beantwoorden, grondstoffen en onroerend goed raakt men soms aan de straatstenen niet meer kwijt en bepaalde valuta’s kunnen niet inwisselbaar worden. Maar als het erop aan komt, dan zal Amerika haar staatsobligaties TOT HET UITERSTE verdedigen, ZELFS als er door de zure appel heengebeten moet worden. Denk eens terug aan 1981, toen Volcker, het vroegere hoofd van de Federal Reserve, de rente verhoogde naar 21.5% om daarna de wilde inflatie van 13.5% in de kiem te smoren naar 3.2% in 1983. Bijna NIEMAND geloofde toen in het lef van de Amerikaanse autoriteiten om een diepe recessie te riskeren, omdat men de historische mentaliteit van Amerika verkeerd had ingeschat.

Nu weer. Bijna iedereen gaat ervan uit, dat centrale banken als muizen in de val zitten, omdat de economieen verslaafd zijn geraakt aan monetaire morfine. Dus het einde van fiatgeld, kwaliteitsstaatsobligaties en zelfs Amerika, zou in zicht zijn. Niets is minder waar. Als het roer van het onorthodoxe monetaire beleid niet zou kunnen worden omgegooid, dan kunnen centrale banken straks wel opstappen. Nee, nu nog even niet. Was het oproer in de opkomende markten een verrassing? Zou Amerika haar monetair beleid hebben moeten afstemmen op de goede afloop van de riskante Carry Trades, zoals het lenen in Japanse Yen om riskante activa met een hefboom van 10-tegen-1 te bespelen? Of om de schaapachtige Europese banken de hand boven het hoofd te houden, die 3000 miljard Dollar, grotendeels geleend van derden ('wholesale funding'), hebben uitgeleend aan de opkomende markten? Dat lijkt naief. Eigen schuld, dikke bult.

Zelfs als Janet Yellen zou terugkomen op de voorgenomen beeindiging van de monetaire verruiming, dan is nu de geest uit de fles. Het effect van een QE4 zou NOG beperkter worden. Directe monetisering zonder het banksysteem als tussenschakel is tijdelijk ook nog mogelijk, maar als de Dollar in opspraak komt, is het politieke draagvlak daarvoor minimaal. Het monetaire experiment van de centrale banken zal een gevecht blijken, dat alleen maar op verlies uitdraait! Het heeft de aanstaande noodsituatie slechts uitgesteld.

Uiteindelijk zal men toch, net zoals Japan 20 jaar lang, genoegen moeten nemen met een langdurige economische stagnatie, die het gevolg is van schuldvermindering (‘deleveraging’) naar een houdbaar niveau. Schuld als percentage van de totale economie gaat, zoals alles, weer terug naar het gemiddelde (‘reversion to the mean’) van de afgelopen 100 jaar, goedschiks of kwaadschiks, vrijwillig of onvrijwillig. Dat betekent, dat riskante ‘harde’ activa, die immers afhankelijk zijn van al die schuld, aanzienlijk minder waard zullen worden. Maar fysiek Goud moet tot het bittere eind worden vastgehouden, ongeacht de gemanipuleerde dagprijs, want dat zal in de toekomst het financiele systeem WEER herkapitaliseren, net zoals in 1934.

DIEDERIK SCHMULL

4 Februari, 2014

Londen